O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Tovoni kengaytirilgan burg‘ilab to‘ldiriladigan qoziqlar.
Bunday 
qoziqlarning diametri 0,6…2,0 m, uzunligi 14…50 m bo‘ladi. Qoziqlarni 
kengaytirishning 3 ta usuli mavjud. Birinchi usul – 
gruntni ichdan kengaytirish
quduqning pastki qismida beton aralashmasini jadal 
shibbalash
bilan olib boriladi, 
ammo bu yerda ishlar sifatini, shaklini (kengayishi tovoni qanday bo‘lganini), 
beton grunt bilan qay darajada aralashib ketganini va uning ko‘tarish qobiliyati 
qandayligini baholash mumkin bo‘lmaydi. 
Ikkinchi usulda diametri 3 metrgacha tovoni kengaytirilgan quduq hosil 
kilish uchun burg‘ilash kolonkasida 
ochiladigan pichoq
ko‘rinishdagi maxsus 
qurilmaga ega bo‘lgan stanok bilan quduq burg‘ilanadi (6.20 rasm). Pichoq yer 
ustidan boshqariladigan gidravlik mexanizm bilan ochiladi. Shtanganing 
aylanishida pichoqlar gruntni qirqadi, qirqilgan grunt kengaytirgich ustida 
joylashgan bad’yaga tushadi. Gruntni pichoq bilan kesish va uni yer sirtiga olib 
chiqishdagi, bir necha operatsiya davomida gruntda kengaytirilgan bo‘shliq hosil 
bo‘ladi. Quduqka bentonitli loylardan tayyorlangan loyli qorishma uzatiladi, u 
uzluksiz tsirkulyatsiya qiladi va quduq devorlarining chidamliligini ta’minlaydi.
6.19 rasm. Qurshab turuvchi quvurlar himoyasida gruntni kovlab to‘ldiriladigan 
qoziqlarni tayyorlashning texnologik sxemasi: 

---

241 
a – Qurshab turuvchi quvurni vibroqurilma bilan botirish; b – vibrogreyfer bilan qurshab 
turuvchi quvurdan gruntni chiqarib olish; v – qoziqni betonlash; g – qurshab turuvchi quvurni 
vibroqurilma bilan chiqarib olish; 1 – qurshab turuvchi quvur; 2 – vibroqurilma; 3 – 
vibrogreyfer; 4 – armaturali karkas; 5 – beton aralashmali bad’ya. 
Kengaytirishni amalga oshirganda bo‘shliqni burg‘ilash quduqka grunt bilan 
ifloslangan qorishmani to‘liq almashtirilgunga kadar quduqka yangi loyli 
qorishmani uzatish bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. Quduqni loyihadagi 
chuqurlikgacha burg‘ilash tugallangandan so‘ng burg‘ilash kolonkasi 
kengaytirgich bilan birga tortib olinadi, quduqka armaturali karkas o‘rnatiladi. 
Betonlash ishlari vertikal ko‘chuvchi quvurlar metodi bilan olib boriladi, 
bunda bir vaqtning o‘zida quvurga beton aralashmasi uzatiladi va u ko‘tariladi. 
Beton aralashmasi yopishqoq loyli qorishma bilan tegishib, uz mustaxkamligini 
kamaytirmaydi, aralashmadan tsementli bog‘lovchi yuvilib ketmaydi. Beton 
aralashmasi loyli qorishmani quvur va quduq va quvur orasidagi tirqish orqali 
yuqoriga siqib chiqaradi. Beton qo‘yuvchi quvurning pastki oxirgi qismiga beton 
aralashmasiga doim taxminan 2 m chuqurlikga kiritilishi kerak; beton ichida loyli 
qorishmaning qatlamlari vujudga kelmasligi uchun betonlash uzluksiz amalga 
oshiriladi.
Portlatish usuli
bilan kengayishtirish
 
(6.21 rasm). Burg‘ilangan quduqka 
qurshab turuvchi quvur o‘rnatiladi. Quduqning tubiga massasi hisoblangan 
portlovchi modda zaryadi tushiriladi va detonator simlari yer sirtidagi portlatish 
mashinasiga chiqarib ulanadi. Quduq 1,5…2,0 m chuqurlikda beton aralashmasi 
bilan to‘ldiriladi, qurshab turuvchi quvur 0,5 m ko‘tariladi va portlatish amalga 
oshiriladi. Portlash energiyasi gruntni zichlashtiradi va sferik bo‘shliqni hosil 
qiladi, bu bo‘shliq qurshab turuvchi quvurdan tushayotgan beton aralashma bilan 
to‘ldiriladi. Shundan so‘ng qurshab turuvchi quvur beton aralashmasi bilan 
portsiyalab va zarur bo‘lgan zichlashtirishlar bilan to‘ldiriladi. 

---

242 
6.20 rasm. Gruntdagi bo‘shliqni kengaytirgich bilan burg‘ilash: 
a – kengaytirgichni quduqni burg‘ilash vaqtidagi holati; b – bo‘shliqni burg‘ilash 
jarayonida kengaytirgichning holati; 1 – grunt tuplagich; 2 – qirquvchi pichoqlar; 3 – quduq; 4 – 
shtanga; 5 – kengaytirilgan bo‘shliq.