|
6.8. Doimiy muzlaydigan gruntlarda to‘ldiriladigan
qoziqlarni qurish
Manfiy temperaturalar ta’siri ostida bo‘ladigan gruntlarni uchta toifaga
ajratish mumkin. Mavsumiy muzlaydigan gruntlarni muzlagan gruntlarga, qiyin
muzlaydigan va plastik muzlaydigan gruntlarni doimiy muzlaydigan gruntlarga
kiritish mumkin.
Qoziqlarni
mavsumiy muzlovchi gruntlarga
chuqurligi 0,7 m gacha
bo‘lganda kuchli to‘qmoqlar va vibroto‘qmoqlardan foydalanib qoqish yoz
256
sharoitlarida qoqish vaqtida faqat qurilmalarning unumdorligi pasayish bilangina
farq qiladi. Muzlash chuqurligi kattaroq bo‘lganda va qoziqlarni qoqish
mexanizmlari quvvati kichikrok bo‘lganda kishki sharoitda gruntga ishlov berish
uchun foydalaniladigan tadbirlar arsenalidan foydalaniladi.
Agar imkoniyat bo‘lsa, u holda qoziqlar koqiladigan joylarni qo‘l ostidagi
materiallar (qipiq, xashak, shoxlar, barglar va h.k) bilan oldindan isitish hisobiga
muzlagan gruntlarning muzlashi oldi olinadi yoki muzlash chuqurligi
kamaytiriladi. Qoziq qoqish joylarida mexanik metodlar bilan, burg‘ilash
mashinalari yordamida gruntning muzlash chuqurligigacha kesiklar qirqib, keyin
bloklarni qoqish joyidan olib tashlash yo‘li bilan muzlagan gruntni bo‘zish
mumkin. burg‘ilash mashinalari va vibrozarb beruvchi qurilmalar bilan gruntda
yetakchi quduqlarni qurishda boshka metodlar ham qo‘llaniladi.
Doimiy
muzlagan gruntlar
uchun qoziqlarni botirishning ayrim xususiyatlari
mavjud. Bu gruntlar tabiy holatda va to‘zilmasi bo‘zilmagan holda yuqori ko‘tarish
qobiliyatiga ega. Shuning uchun qoziqlarni shunday gruntlarga botirishda doimiy
muzlagan gruntlarni tabiy holatda maksimal darajada saqlash lozim. Qoqish
natijasida uchastkalarda mazkur gruntlarning strukturasi buzilgan bo‘lsa, u holda
bu gruntlarning boshlang‘ich xossalarini tiklash lozim bo‘ladi. Bunga qoziqlarni
yaxlatish
yoki qoziqni
grunt sirti bo‘yicha yaxlab ketishi
bilan erishiladi, bu esa
ularning bir butun qilib tashkil eta boshlanishiga, birgalikda yuqori ko‘tarish
qobiliyatiga ega bo‘lishga olib keladi.
Birgalikda muzlatish metodi
qattik muzlagan gruntlar
uchun keng
qo‘llaniladi, ularda 5…10m chuqurlikda o‘rtacha yillik temperatura 0,6…1,5 ºS ni
tashkil etadi. Qoziqlar qattik muzlagan gruntlarga asosan ikki xil usulda botiriladi:
erigan gruntga yoki diametri qoziqning ko‘ndalang kesimi eng katta o‘lchamidan
ortiq bo‘lgan burg‘ilangan quduqlarga. Qoziqni erigan gruntga botrishda dastlab bu
gruntni eritish (6.30 rasm), so‘ngra qoziqlarni muzlagan gruntda hosil bo‘lgan
suyuq grunt bo‘shlig‘iga botirish kerak. Pastki kesimida perforatsiyalangan bug‘
ignasi yordamida grunt eritiladi 0,4…0,8 Mpa bosimdagi bug‘ ta’sirida ignaning
257
perforatsiyalangan qismi zonasida gruntning oquvchi holatgacha suyulishi yuz
beradi; bunday gruntga tayyor qoziq loyihadagi chuqurlikkacha botiriladi.
Uncha ko‘p mikdorda muz bo‘lgan gruntlarda qisqa vaqtda 1…3 soatda
kerakli o‘lchamdagi bo‘shliqlarni hosil qilish mumkin. Muz miqdori ko‘p bo‘lgan
gruntlarda kerakli o‘lchamdagi bo‘shliqlarni olish jarayoni 6…8 soatgacha
cho‘zilib ketadi. Ignaning gruntga botish tezligi shunday hisob bilan aniqlanadiki,
bunda erib ketgan bo‘shliq diametri qoziqning ko‘ndalang kesimdagi eng katta
o‘lchamdan 2…3 marta ortiq bo‘lsin. Qoziqni loyihadagi chuqurlikka
botirilgandan so‘ng gruntda doimiy muzlik holati tiklana boshlaydi, qoziq doimiy
muzlagan grunt qatlamiga birikkan, grunt bilan birga qo‘shilib muzlagandek
bo‘ladi, zarur ko‘tarish qobiliyatiga ega bo‘ladi.
Qoziqlarni botirishda muzlagan gruntni sterjenli elektroqizitgichdan
foydalanib eritish uchun (6.31 rasm) qoziqlarni qoqish hududi uchta qamrovga
bo‘linadi. Birinchi qamrovda quduqlar burg‘ilanadi, ikkinchisida quduqlar
burg‘ilangan va ularni isitish hamda qizitish amalga oshiriladi, uchinchi qamrovda
qoziqlarni quduqlarga botirish amalga oshiriladi. Quduqni isitish va unga qoziqni
botirish orasidagi interval bir smenadan ortiq bo‘lmasligi kerak.
6.30 rasm. Qoziqlarni muzlagan gruntlarga eritish usuli bilan botirish jarayoni sxemalari:
a – gruntni eritish; b – qoziqni botirish; v – bug‘li igna; 1 – tutib turuvchi havozalar; 2 –
muzlagan grunt; 3 – suyultirilgan grunt; 4 – qoziqnibotiruvchi qurilma; 5 – vibryuklagich; 6 –
qoziq; 7 – bug‘o‘tkazgich; 8 – bosh zaglushka; 9– patrubok; 10 – igna uchi.
258
6.31. Gruntni sterjenli elektroisitkichlar bilan isitishda qoziqlarni botirish ketma-ketligi
sxemasi:
1 - elektroisitkichli uchastka; 2 - shuning o‘zi, faqat isitilgan quduqlar bilan; 3 - shuning
o‘zi, yuklangan qoziqlar bilan; 4- kabel; 5- simlar.
Qoziqni
burg‘ilangan quduqlarga
botirish metodi (6.32 rasm) o‘z ichiga bir
necha qator ketma-ket bajariladigan operatsiyalarni qamrab oladi:
quduqni zarur chuqurlikkacha burg‘ilash;
quduqni 1/3 …1/2 balandligida qumli-loyli qorishma bilan
to‘ldirish;
qoziqni shu qorishmaga botirib, uni quduq chetidan qisman
siqib chikarish;
qurshab turuvchi quvurlarni sug‘urib olish.
Qorishmaning tabiy gruntga qo‘shilib muzlashi, qoziqning esa shu qorishma
bilan birgalikda muzlashi natijasida qoziq zarur ko‘tarish qobiliyatiga ega bo‘ladi.
259
6.32 rasm. Qoziqni burg‘ilangan quduqqa botirish jarayoni sxemasi:
a - quduqni burg‘ilash; b - quduqni qumli loyli qorishma bilan to‘ldirish; v - qoziqni
botirish; g - qurshab turuvchi quvurni tortib olish; 1 - burg‘ilash qurilmasi; 2 - sepma; 3 -
gruntning faoliyatli qatlami; 4 - muzlagan grunt; 5 - qurshab turuvchi quvur; 6 - qumli-loyli
qorishma;7-qoziq.
O‘rtacha yillik temperaturasi –10 ºS dan yuqori bo‘lgan
plastik muzlagan
yuqori temperaturali gruntlarga
tayyor qoziqlar qoqish yoki burg‘ilab qoqish
usulida botirladi. Erigan gruntga yoki burg‘ilangan quduqlarga qattiq muzlagan
gruntlar uchun maqbul bo‘lgan botirish metodlari gruntlarning nisbatan yuqori
temperaturasi tufayli va ularda qoziqlarning birgalikda muzlab bitta bo‘lib ketishi
jarayoni sekin kechishi tufayli to‘g‘ri kelmaydi.
Qoziqlarni qoqish
qumli, soztuproqli gruntlarga, changli suglinkalarga va
faqat mavsumiy erish davrida bajariladi, chunki qishda faoliyatli qatlam gruntlari -
5…10 ºS gacha soviydi va qattiq muzlagan holatda bo‘ladi.
Burg‘ilab qoqish metodi
bilan
qoziqlar
ikki bosqichda botiriladi. Avval
yetakchi quduq burg‘ilanadi, uning diametrini qoziqning maksimal o‘lchamidan
1…2sm kichikroq qilib kabul qilinadi. Keyin qoziq bu quduqka vibroto‘qmoq yoki
dizelto‘qmoq yordamida botiriladi. Qoqish jarayonida gruntning ma’lum
deformatsiyalanishi yuz beradi va ishlayotgan to‘qmoqdan chiqayotgan issiklik
energiyasi tufayli gruntning qoziq perimetri bo‘yicha siqilishi va qayta
taqsimlanishi yuz beradi. Qoqish tugagandan so‘ng qoziq gruntga birgalikda
260
qo‘shilib tez muzlab qoladi. Yetakchi quduqlarning qo‘llanilishi qoziqlarni
o‘rnatish aniqligini orttirishga, uni loyihadagi chuqurlikka botirilishini
ta’minlashga, qoziqlarning uchiga tosh, xarsangtosh va boshqalar tushib qolishi
natijasida sinishini istisno etish imkonini beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
