O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti kafedrasi

Operatsion daromadlar tahlilini takomillashtirish.

Bozor munosabatlari sharoitida tahlil ishlarining muvaffaqiyati ko’p jihatdan uni qanday tashkil etilganligiga va rejalashtirishga bog’liqdir. Odatda analetik ishlarida nafaqat korxonani boshqaruv tarkibi, balki boshqaruvning funksional organlari, jamoatchilik a’zolari hamda mehnat jamoasigacha qatnashishi mumkin bo’ladi. Asosiy faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlilini amalga oshirishdan asosiy – maqsad korxona operatsion faoliyatining barcha tomonlari natijalarini, bieinchi navbatda, uning zaif va oqsoq tomonlarining natijalarini chuqur tahlil qilish, mavjud imkoniyatlarni aniqlash va ularni xo’jalik faoliyatiga jalb qilish, mavjud imkoniyatlarni aniqlash va ularni xo’jalik faoliyatiga jalb qilish asosida xarajatlarni kamaytirish orqali boshqaruv samaradorligini ashirish yo’llarini ko’rsatishdan iborat.

Iqtisodiy adabiyotlar va iqtisodiy tahlil amaliyotida asosiy faoliyatidan olingan daromad va xarajatlar tahlilini tashkil etishning quydagi bosqichlari keltirib o’tilgan:

• 
  Operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlili ob’ekti va
  

predmetini tanlash va rejasini (dasturini) tuzush

• 
  Operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlili uchun zarur
  

bo’lgan hisobot materiallarini yig’ish;

• 
  Ma’lumotlarni tanlash, qayta ishlash va taqqoslash holatiga keltirish;
  
• 
  Ko’rsatkichlarni tqqoslash, operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlarni tahlil etish , natijalarini baholash , o’zgarish sabablarini aniqlash va omillar tasirini hisoblash ;
  
• 
  Operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlilini natijalarini umumlashtirish , xulosa va takliflar berish.
  

Operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlilini o’tkazishning reja va dasturini tuzish bosqichida tahlilning dasturi va rejasini tuzib olish operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlilini tashkil etishning asosiy qismidir. Bu bosqichda operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlili ishlari nimadan boshlanishi, operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlili o’tkazuvchi komissiyaga kimlar kiritilishi hamda operatsion faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar tahlili ishlarini nima bilan yakunlanishi ko’rsatib o’tiladi.
Operatsion faoliyatdan olingan daromad lar tahlili jarayoni da korxona faoiyatining barcha tomonlarini ifodalovchi ko’rsatkichlar bilan uzviy bog’langan holda foyda kompleks tarizda tahlil etilishi maqsadga muvofiqdir. Foyda miqdorini tahlil etishda gorizantal va verikal tahlil metodlari muhim o’rin tutadi.
Vertikal tahlil orqali foyda turlari tarkibidagi strukturaviy o’zgarishlariga baho beradi. Foyda solig’I to’lagunga qadar foydaga nisbatan yalpi foyda, davr xarajatlari, operatsion faoliyatning boshqa jarayonlaridan ko’rilgan daromad, operatsion faoliyatning foydasi, moliyaviy faoliyat bo’yicha daromad va xarajatlar, umumxo’jlik faoliyatining foydasi, favqulodda foyda va zararlarning tutgan ulushlari o’tgan yildagi malumotlar bilan taqqoslanadi va tegishli xulosa beriladi.
Bozor munosabatlari sharoitida xo’jalik yurituvchi subektlarning moliyaviy natijalari tarkibida asosiy o’rinni mahsulot (ish, xizmatlarni) sotishdan olingan yalpi foyda tashkil etadi. Moliyaviy natijalarning asosiy qismini mahsulot (ish, xizmatlarni sotishdan shakillanganligi sababli tahlilda asosiy etibor ushbu qatorning rejaga va o’tgan yillarga nisbatan o’zgarishi va omilli ta’siriga qaratiladi.

12.