O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti kafedrasi

jadval Operatsion faoliyatdan olingan daromadlarni gorezantal tahlili⁵³

№ Ko	’rsatichlar	O’tgan yili	Hisobot yili Hisobot	yili o’tgan yilga nisbatan, %
1	Mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni sotishdan sof tushum (010)2-sh	3860350	4868135	126,1
2	Sotilgan Mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni tannarxi (020)2-sh	3617188	4422220	122,3
3	Yalpi foyda (1satr-2-satr)	243162	445915	183,4
4	Balans aktivi (400) 1-sh	2273228	3102490	136,5
5	Davr xarajatlari (040)2-sh	49485	178261	360,2
6	Sof foyda (270)2-sh	0	935	-

Kiyingi jadvalda (12-jadval) asosiy faoliyatdan olingan daromadlarni gorezantal tahlili aks ettirilgan jadval malumotlaridan quydagi xulosalarga kelish mumki:

• 
  Korxona tushumining o’sish sur’ati (1,261) ni balans aktivining o’sish sur’ati (1,365) ga nisbatan past bo’lishi balans aktivi aylanishi tezligini pasayishi va samaradorligini pasayishiga olib kelgan;
  
• 
  Sof foydani, yalpi foyda (1,834) ga nisbatini olish imkoni yo’q chunki sof foyda o’tgan yilda nol qiymatda bo’lganligi sababli hisobot yili o’tgan yilga nisbatini olish imkoni yo’q shu sababli ham sof foyda bilan yalpi foydani solishtirish imkoni yo’q;
  
• 
  Sotishdan kelgan tushumning (1.261) o’sish suratini yalpi foyda (1.834) ga nisbatan past darajada bo’lishi ishlab chiqarish harajatlarini kamayishiga olib kelgan;
  
• 
  Sotishdan kelgan tushumning davr xarajatlariga nisbatan yuqori darajada o’sishi davir xarajatlaridan nisbiy iqtisodga 128776 ming so’m (178261-49485. 3,602) olib kelgan.
  

Mahsulot va xizmatlarni sotishdan olingan moliyaviy natija mahsulot, ish xizmatlarni sotishdan olingan sof foyda tushumidan shu mahsulot ish va xizmatlarning ishlab chiqarish tannarxini chegirish asosida aniqlanadi. Savdo





⁵³ “GOLD PREMIUM PRODUCT” MCHJ №2 shakil “Mmoliyaviy natijalar tog’risida hisobot” malumotlariga tayangan holda tahlil qilingan.
tashkilotlarida moliyaviy natijalarni aniqlashda tovarlarni sotishdan olingan sof tushumdan shu mahsulotlarni sotib olish qiymatini chegirish asosida aniqlanadi.
Tahlilda sotishning 3 ta qatori xarakterlanadi:

1. 
   Mahsulot , ish va xizmatlarni sotishdan moliyaviy natija;
   
2. 
   Asosiy vositalarni hisobdan chiqarish va sotishdan moliyaviy natija;
   
3. 
   Boshqa aktivlarni sotishdan olingan natija.
   

Ularni buxgalteriya hisobida alohida hisob obekti sifatida yoki daromadlarning yuzaga chiqish shakli yoki o’rni sifatida tarkiblanishi belgilangan. Bunda asosiy vositalarning hisobdan chiqarilish va sotilishi , boshqa aktivlarni sotishdan olingan natijalar asosiy ishlab chiqarishning boshqa jarayonlari sifatida qaraladi. Ularni moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotda operatsion daromadlar va xarajatlar qatori ko’rsatilishi tartiblangan.
Mahsulot, ish va xizmatlarni sotishdan olingan foyda yoki zarar o’zgarishida omilli tahliliga alohida ahamiyat beriladi. Mahsulot sotishdan olingan foyda o’zgarishiga quydagi omillar etishi mumkin:

• 
  Korxonaning o’ziga bog’liq omillar yoki ichki omillar.
  
• 
  Korxonaning o’ziga bog’liq bo’lmagan yoki tashqi omillar.
  

Korxonaning o’ziga bog’liq bo’lgan omillari ga mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi, hajmi, assortiment va struktura omillari kiritiladi. Uning o’ziga bog’liq bo’lmagan yoki tashqi omillariga davlatning soliq siyosatining o’zgarishi, baho omili va boshqa omillar kiradi. Umumiy jihatdan olganda faqat korxonaning o’ziga tegishli va tegishli bo’lmagan ta’sir omillarini tarkiblash qiyin. Ularni faqat nisbiy jihatdan qarash mumkin.
Korxonaning o’ziga bog’liq bo’lgan omillariga mahsulotlarning ishlab chiqarish tannarxi, hajmi, assortiment va struktura omillari kiritiladi. Uning o’ziga bog’liq bo’lmagan yoki tashqi omillarga davlatning soliq siyosatining o’zgarishi, baho omili va boshqa omillar kiradi. Umumiy jihatdan olganda faqat korxonaning o’ziga tegishli va tegishli bo’lmagan ta’sir omillarini tartiblash qiyin. Ularga faqat nisbiy jihatdan qarash mumkin.
Mahsulot, ish va xizmatlarni sotilgan qatorga kiritishda bevosita mulkiy egalik va ularni tasarruf etish shartidan kelib chiqiladi. Mahsulot, ish va xizmatlarni sotishdan olingan yalpi foyda tahlilida bevosita mahsulot ishlab chiqarishning marjinallik shartiga ham baho berish mumkin.
Asosiy faoliyatdan olingan foydaga bir necha omillar ta’sir etadi, omillar ta’sirini hisoblashda oldin analetik jadnal orqali sotishdan kelgan sof tushumda sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi, sotish harajatlari, mamuriy harajatlar, operatsion xarajatlar va asosiy faoliyatning boshqa jarayonlaridan ko’rilgan daromadlarning hisobot davri va o’tgan yillardagi tutgan ulushlari aniqlanadi. Aniqlangan ko’rsatkich ishtirokida har bir omilning foydaga bo’lgan ta’siri hisoblab topiladi.
Moliyaviy faoliyati bo’yicha xo’jalik muomalalarini iqtisodiy tahlil qilishdan maqsad, ularni buxgalteriya hisobotida yuritilish metodikasi va ulardan olingan daromadlar bo’yicha soliqqa tortish tartiblari Respublikamizda tekshirilayotgan davirda, harakatdagi me’yoriy hujjatlarga mos kelishi, shu bilan birga moliyaviy hisobot malumotlarining ishonchliligi to’g’risida to’laqonli fikir shakillanishi bo’lib hisoblanadi.

12. jadval