O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

سرّحت طوفي في حسن ذي غنج جنّت بد الباب الوري و هوي

Xorazmiyning “Mafotih al–ulum” asarida quyidagicha misol keltirilgan (bayt egasi noma’lum):

إنَّ ابنَ زَيدٍ لا زالَ مستعَـمِـلاً

للخَيرِ، يُفشِي في مِصرِهِ العُرُفا

“ Misrda hayr ehson tarqatgan Ibn Zayd yaxshilik qilishdan to‘xtamayapti”.
Qolipi: Mustafilun maf’ulotu mustaf’ilun maf’ulotu
Mazkur bahr sog‘lom shaklda kam uchraydi.

Ey fazing ko‘nglum komi, la’li labing jon oromi
Mustaf’ilun maf’ulotu mustaf’ilun maf’ulotu

Munsarihi musammai matviyi mavquf

Ohki sensiz ishim oh ila far’yod erur
mufta’ilun fo’ilon mufta’ilun fo’ilon
Jonima o-shubu shayn jismima bedod erur.
mufta’ilun fo’ilon mufta’ilun fo’ilon
Munsarihi musaddas
Munsarihi musaddas matviy

Ishqi mani zor qildi olam aro
Ayladi ovora xayli odam aro
mufta’ilun foilotu mufta’ilun foilotu

Munsarihi musaddas matviyi maqtu’

Qo‘ydi g‘aming dardu dog‘ ko‘nglumga
mufta’ilun foilot maf’ulun
Qo‘ymadi ishqing farog‘ ko‘nglumga
mufta’ilun foilot maf’ulun

Munsarihi murabba
Munsarihi murabbai matviyi mavquf

Kel beri ey gul’uzor ayla vafo oshkor
mufta’ilun fo’ilon mufta’ilun fo’ilon

Xafif (خفيف)bahri.Bahrning bunday atalishiga sabab, Al-Absar shunday deydi: Bu bahr tilga yengil talaffuzli ekaniligi uchun shunday atashgan. Xatib Tabriziyning fikricha, undagi ajratilgan vatadning so‘nggi harakati sabablar harakatlari bilan birikib ketgan, natijada lafzda yengillik tug‘iladi. Shuning uchun hafif deb atashgan.

Xafif bahri ham olti rukndan tashkil topgan. U har doim to‘liq holatda ishlatiladi. Uning har bir misrasi bir yengil sabab, bir yig‘ilgan vatad va yana bir yengil sabablardan tuzilgan ikki rukn va ular o‘rtasida joylashgan bir yengil sabab, bir ayrilgan vatad va yana bir yengil sabab birikmasidan tuzilgan rukn majmua’sidan iborat:

فاعلاتن مستفعِ لُنْ فاعلاتفاعلاتن مستفعِ لُنْ فاعلاتن

Hashvdagi ikkinchi ruknning mustaf’ilun (مستفعِ لُنْ) rukni doira talabiga muvofiq bo‘lib, rukndagi beshinchi harf orqadagi ikki o‘zga harflar bilan birlashib, yig‘ilgan vatadni tashkil qila olmaydi.
Xafifning to‘rtta varianti mavjud:
Aruz va darb – solim.
Aruz – solim, darb esa maxzuf.
Aruz va darb maxzuf.
Majzu maxbun maqsur.