85
tanilgan, shu tasnif bo‗yicha ko‗chmas mulkni baholash usullari uchta
guruhga birlashgan:
1) Xarajatli yondashuv;
2) Daromadli yondashuv;
3) Qiyosiy yondashuv.
Xarajatli yondashuv usullari.
a) Balans qiymati usuli
va tuzatilgan balans qiymati usuli.
Ko‗chmas mulk (korxona)ning qiymati u o‗tmishda
qanday salohiyat
to‗plaganiga bog‗liq. Bu salohiyatning eng muhim tavsifi uning aktivlari
qiymatidir. Aktivlarni baholash negizida balans (yoki kitobiy) qiymat
usuli yotadi. Xalqaro buxgalteriya hisobi tamoyillariga muvofiq,
korxonaning balans qiymati korxonaning
yemirilish natijasida olib
tashlangan aktivlari bilan uning majburiyatlari orasidagi farqdan iborat.
b)
O„rindoshlik usuli
.
Aktivlarning joriy qiymatini baholash negizida o‗rindoshlik va
tugatish qiymatlari usullari yotadi. O‗rindoshlik usuli quyidagi savolga
javob olish imkonini beradi: shunday biznesni hozir boshlash va bozorda
o‗xshash mavqega erishish uchun qancha mablag‗ zarur? Mazkur usul
baholanadigan
mulkning funksional, iqtisodiy va jismoniy yemirilishi
uchun qilingan tuzatishlarni hisobga olgan holda uning o‗rindoshlik
qiymatini belgilash orqali korxona mulkining iqtisodiy qiymatini
aniqlashni o‗z ichiga oladi.
d) Tugatish qiymati usuli
.
Tugatish
qiymati korxona tugatilganidan, aktivlar sotilganidan va
qarzlar to‗langanidan keyin qancha mablag‗ qolishini ko‗rsatadi.
Ma‘lumki, tugatish qiymati tuzatilgan balans qiymatidan tugatishga
ketgan chiqimlar miqdoriga qaraganda kamdir.
Bu komission olib
sotishlarni, tovar zaxiralarini sotishga, debitorlik qarzini yig‗ishga,
xodimlarni bo‗shatishga ketadigan xarajatlarni o‗z ichiga oladi. Bundan
tashqari, tezkor sotuvlarda sotilish narxi odatda bozordagi normal
narxdan kamroq bo‗ladi. Tugatish qiymati usuli joylashgan o‗rni,
ixtisoslashganlik, likvidlik darajasi singari o‗ziga xos omillarni hisobga
olgan holda korxona mulkini ro‗yxatga
olishni va har bir aktivni
baholashni mo‗ljallaydi. Bunda shulardan biri tugatish qiymatini
86
oshirgan holda boshqalarini kamaytiradi. Keyin majburiyatlar va
tugatish chiqimlarini ayiradilar. Tugatish
qiymatidan biznes daromad
keltirmaganida
va
rivojlanish
istiqboliga
ega
bo‗lmaganida
foydalaniladi. Shunday qilib, tugatish qiymati korxonaning bankrotlikka
uchrashi ehtimoli katta bo‗lganida uning minimal sotilish narxini
belgilaydi.
e) Tiklash usuli
Tiklash usuli deganda binoning aniq nusxadagi qurilishining joriy
baholardagi qiymati tushuniladi. Unda
xuddi shunday materiallardan,
qurilish me‘yorlaridan foydalaniladi, sifati, nuqsonlar ham o‗xshash
bo‗ladi. Tiklash usuli quyidagi savolga javob olish imkonini beradi:
hozir mavjud bo‗lgan obyektni tiklash uchun va shunga o‗xshash
mavjud obyektda o‗xshash natijaga erishish uchun qancha mablag‗
lozim?
Bu
usul
smeta
hujjatlardagi
summani,
indeksatsiya
koeffitsiyentiga ko‗paytirish yo‗li bilan obyekt qiymatini aniqlashni o‗z
ichiga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: