|
PhD. Xayrulla Hamidov
9
“
BACHCHA” SO‘ZI YOXUD “VACHCHA”
QO‘SHIMCHASINING ETIMOLOGIYASI XUSUSIDA
Parizod KO‘CHIMOVA, TDSHU “Qiyosiy tilshunoslik, lingvistik
tarjimashunoslik”mutaxassisligi 1-kurs magistranti
Ilmiy rahbar: PhD. Nilufar Xodjayeva
Til kishilar o‘rtasida eng muhim aloqa vositasi sifatida ijtimoiy mo-
hiyat kasb etadi
. Demak, u boshqa ijtimoiy hodisalar bilan uzviy aloqa-
dadir. Shu bois ham u xalqning dunyoqarashi, o‘tmishi, madaniyati, ruhi-
yati kabi masalalarni o‘rganuvchi falsafa, tarix, etnografiya, sotsiologiya,
psixologiya, etika kabi fanlar bilan bog‘liq. Bu bog‘liqlik natijasida til-
shunoslikda bir qator oraliq yo‘nalishlar – mentalingvistika, etnolingvis-
tika, sotsiolingvistika, psixolingvistika, neyrolingvistika kabi yangi fan so-
halari vujudga keldi. XX asrning 70-yillaridan boshlab so‘zning etimolo-
giyasini o‘rganishga katta ahamiyat berila boshlandi. Tilning umumiy lek-
sik fondini yaratishdagi roli hali qadrlanmagan etimologik lug'at lingvistik
va etimologik nuqtai nazardan juda kam o‘rganilgan. So'nggi yillarda
har xil turdagi so'zlarning tarixi yoki etimologiyasiga bag'ishlangan
individual asarlar paydo bo'ldi (A.D.Vasilyev, S.V.Zorina, M.E.Rut).
Biroq so‘zni tarixiy va etimologik o‘rganish tamoyillari to'g'risida umu-
miy fikr hali ham mavjud emas, shuning uchun bu sohadagi etimologik
ishlar izchil olib borilmoqda
3
.
Biz e’tiborimizni qaratgan
bachcha
so‘zining etimologiyasiga to‘xta-
lib o‘tadigan bo‘lsak, o‘zbek tiliga ushbu so‘z fors tili orqali kirib kelgan.
Bachcha
so‘zi ot so‘z turkumiga mansub bo‘lib, oʻzbek tilida “bola” maʼ-
nosini anglatadigan tojikcha bacha oti tarkibidagi ch tovushini qatlab hosil
qilingan boʻlib,
xushroʻy, kelishgan oʻyinchi bola
maʼnosini anglatadi.
1
shv.
Bola.
Duoyi salom oʻsha bachchalarning onasiga, umid bi-
lan bir yostiqqa bosh qoʻyib, kecha-kunduz duoyi jonimda boʻlgan-
ga!
Oydin, Shirin keldi.
2
etn.
Birovning (akavachchasining) qaramogʻida va ixtiyorida boʻl-
gan
xushroʻy,
kelishgan
oʻyinchi
oʻgʻil
bola;
besoqol.
(Oʻsha bachcha ham odam farzandi. Ota-onasi kambagʻallikdan
uni bachcha likka sotgandir.
Oybek, Tanlangan asarlar)
.
3
Шарифуллин Б.Я. Проблемы этимологического изучения русской лексики, диссертация.
– Красноярск, 1998.
10
3.
Umuman oʻyinchi bola, raqqos.
(Nogʻora-chining bachchasi. Oʻr-
tada oʻn olti-oʻn yetti yashar bachcha oʻynaydi. Oybek, Tanlangan asar-
lar. Nogʻora choʻpining tez urilishi, bachchaning bir aylanishi va kuchli,
yalpi qiyqiriq bilan bazmning birinchi qismi tugadi.
Oybek, Tanl. asarlar)
4
.
Surxоndaryoning Boysun tumanida “bachcha” so‘zi to‘p, kishilar
to‘dasi, avlodi yoki ma'lum kasb-hunar bilan shug‘ullanuvchilar guruhi-
ni bildiradi
5
. Endi hindiy tilidagi
“
बच्चा
”
so‘zining kelib chiqishiga e’tibo-
rimizni qaratamiz. Hindiy tiliga ham ushbu so‘z fors tili orqali kirib kel-
gan. Uning hindiy tilidagi ma’nosi
bola, farzand, o‘gil bola
kabilarni
anglatadi. Shuningdek, hindiy tilida
“
बच्चा
”
so‘zining hayvonlarning yan-
gi tug‘ilgan, onasidan ajralmagan bolasi kabi ma’nosi ham mavjud. Bun-
dan tashqari
“
बच्चा
”
so‘zining ko‘chma ma’nosi ham mavjud. Ko‘chma
ma’noda
“
बच्चा
”
farosatsiz deb tarjima qilinadi.
6
1. “
बच्चा
” – bola, o‘g‘il bola
यह
तो
एक
बच्चा
भी
जानता
है।
(yah to ek
baccā bhī jāntā hai.) Buni hattoki yosh bola ham biladi.
2.
“
बच्चा
” –
hayvon bolasi
हहरण
के
बच्ची
घास
में
छिपते
हैैंैं।
(hiraṇ ke bacce
ghās mẽ chipte ha͠i.) Bug‘u bolalari o‘tlar orasiga berkinadi.
Hindiy tilida bola ma’nosini beruvchi sanskritcha so‘zlar ham mav-
jud. Masalan
, “
वत्स
”
so‘zi sof sanskritcha so‘z bo‘lib, bola, yosh bola,
bolakay, o‘g‘ilcha, o‘g‘iltoy degan ma’nolarni bildiradi
. “
बिडा
”
so‘zi ham
sanskritcha so‘z bo‘lib, buzoqcha, hayvonlarning yangi tug‘ilgan, onasidan
ajralmagan bolasi kabi ma’nolarni anglatadi. Tarjima sohasi bo‘yicha
badiy tarjima anchagina zahmatli ish bo‘lishiga qaramay, bu yo‘nalishga
bo‘lgan talab va taklif ortib bormoqda. Buni zamonning o‘zi ham talab
etmoqda. Tarjima – bir tilda yaratilgan asarning o‘zga bir xalq ma’naviy
ehtiyojiga xizmat qildiradigan, undan badiiy zavq olish uchun imkoniyat
yaratib beradigan kommunikativ vositadir. Tarjima matni ham asliyat
matniga teng bo‘lib, u bilan yaxlit tasavvurni uyg‘otishi lozim
7
.
Yuqorida keltirilgan
“
बच्चा
”
so‘zining tarjimada berilishini ko‘rib chi-
qamiz. Krishan Chandarning “Bir qizga ming oshiq” asarida
“
बच्चा
”
so‘zi
4
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 5 жилд. – Тошкент: Ўзбекистон, 2006.
5
Турсунов С. Сурхондарё вилояти топонимлари. Тошкент: Алишер Навоий номидаги
Ўзбекистон Миллий кутубхонаси нашриёти, 2008. – Б. 46
6
Хинди-русский словарь. В двух томах. / А.С Бархударов, В.М Бескровный и др. Под
ред. В.М Бескровный. – Москва: Советская энциклопедия, 1972.
7
Сирожиддинов Ш., Одилова Г. Бадиий таржима асослари. – Тошкент: Мумтоз сўз,
2011. – Б. 16.
11
quyidagicha tarjima qilingan
:
"
हुश
!
सूअर
का
बच्चा
!"
—
लाची
ने
पानवाले
को
गाली
दी।
फिर
उसने
जोर
से
पान
की
पीक
मोरी
में
गगरा
दी
और
अपनी
नीली
ि ींट
का
घेरदार
घाघरा
झुलाती
हुई
माधो
की
दुकान
पर
चली
गई
;
क्योंफक
अब
शाम
हो
चली
थी।
8
(
"huś! sū'ara kī bachchi!" lācī
nē pānavālē kō gālī dī. ga'ī usanē zōra sē pāna pīka mōrī mōrī dī dī aura
aura chīṇṭa chīṇṭa ghāgharā jhulātī jhulātī hu'ī mādhō ga'ī ga'ī ga'ī; kyōṅki
aba śāma hō calī thī.)
Tarjimasi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
