O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Urug‗li  mevalar. 

Urug„li  mevalarga  olma,  nok,  behi  shuningdek, 

ryabina,  do„lana,  mushmulla  (noksimon  meva)  kiradi.  Urug„li  meva  po„st, 

mag„iz  va  urug„  uyasidan  iborat. 

Olma

  xiyla  to„yimlilik  qimmatiga  ega,  chunki 

unda  7  dan  15%  gacha  qand,  0,2  dan  0,8%  gacha  organik  kislotalar,  0,2  dan 

0,8%  gacha  mineral  moddalar.  A,  V,  S  vitaminlari,  oshlovchi  va  pektin 

moddalar  bo„ladi.  Olma  tabiiy  iste‟mol  qilinishidan  tashqari undan sharbat, vino 

va qoqi olish uchun, qandolat ishlab chiqarishida  ham foydalaniladi.   

Olmaning  pomologik

6

  navi  ko„p.  Ular  bir-biridan  shakli,  yirik-maydaligi 

(yirik,  o„rtacha,  mayda),  etining  tuzilishi,  o„zagining  katta-kichikligi  (yirik, 

o„rta,  mayda),  kosachasining  tuzilishi  (ochiq,  yopiq),  po„stining  qalin-yupqaligi, 

mevasi  va  etining  rangi,  ta‟mi  va  xushbo„yligi  bilan  farq  qiladi.  yozgi  olma iyul-

avgust  oylarida  pishadi,  ular  10-20  kun  saqlanadi.  Ularga  Beliy  naliv  (paxta 

olma), Moskovskaya grushovka va boshqalar kiradi.   

Nok

,  asosan,  mamlakatimizning  janubiy  rayonlarida  o„stiriladi,  uning 

tovarlik  ahamiyati  olmaga  qaraganda  xiyla  kam.  Nokda  qand  (6  dan  14% 

gacha),  kislota,  oshlovchi  modda,  pektin,  mineral va xushbo„y moddalar hamda 

S  vitamini  bor.  Nok  yumaloq  ovalsimon,  qo„ng„iroqsimon  yoki  konussimon 

                                        

6

 

Pomologiya —

 mevali  ekinlar  navi haqidagi fan. 

---

82 

 

shakllarda  bo„ladi. Nok yirik, o„rta yoki mayda, yashil, sariq yoki bir yog„i qizil, 

yo  qizilsiz,  xira  jigar  rangda  bo„ladi.  Nokning  eti  yirik  qumoq-qumoq  yoki 

mayda  qumoq-qumoq,  sersuv,  eruvchi,  zich,  dag„al  g„ovak  (mayin),  sariq,  oq 

yoki yashilroq rangda, o„zagi katta, o„rtacha yoki kichik  bo„lishi mumkin.   

Behi

  issiqsevar  mevali  o„simliklardan  bo„lib,  u Ozarbayjon, Armaniston, 

Gruziya,  shimoliy  Kavkaz,  O„rta  Osiyo,  Moldaviya,  Qrim  va  boshqa  janubiy 

rayonlarida o„stiriladi. Behida ko„p miqdorda qand (5 dan 12% gacha), kislotalar 

(0,2  dan  1,5%  gacha),  pektin,  oshlovchi,  mineral  va  boshqa  moddalar  bo„ladi. 

Mevasi  noksimon  yoki  olmasimon  shaklda  bo„lib,  o„tkir  xushbo„y  hidlidir. 

Behining  eti  tupday,  qattiq  va  turush  (tish  qamashtiradigan), shu sababli u tabiiy 

holida  kamdan-kam  iste‟mol  qilinadi.  Behidan  murabbo,  marmelad,  jele, 

kompot  tayyorlanadi;  u  likyor-aroq,  mahsulotlari  tayyorlashda  ham  ishlatiladi. 

Sifatiga  qarab behi 1-va 2-navlarga  bo„linadi.