Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Vaqtinchalik  qarorning  amal  qilishi  biron  muddat  bilanmuddat  bilan 

cheklangan bo‘ladi ¸ki doimiy qaror qabo‘l qilinguncha amal qilinadi. Masalan, biror 

bir  bayram  munosabati  bilan  korxonada  navbatchilarning  tayinlashi  bo‘yicha 

chiqarilgan buyruq shunday qarorlarga misol bo‘laoladi. 

Tezkor  (operativ)  qaror  kechiktirmay  ijro  etish  uchun  chiqariladi.  Masalan, 

tabiiy ofat sodir bo‘lgan xollarda uni bartaraf qilish bo‘yicha  qabo‘l qilingan qarorlar 

ana shunday qarorlar turkumiga kiradi. 

Muntazam  qarorlar  belgilangan  muddattlarda  chiqariladi.  Masalan,  xo‘jalik 

faoliyati  yakuniga doyr  qabo‘l  qilinadigan  (dekada,  oy,  chorak,  yarim  yillik,  tukkiz 

oylik va yillik) qarorlar ana shunday qarorlarga misol bo‘laoladi. 

Vaqti-vaqti  bilan  qabo‘l  qilinadigan  qarorlar  xar  zamonda  biron  sababga 

ko‘ra  qabo‘l  qilinadi.  Masalan,  shaxar  transporti  xizmatining  samaradorligini 

aniqlash  maqsadida  biron  bir  avtobus  marshuritidagi  harakatni  kuzatish  bo‘yicha  

qabo‘l qilingan  qaror shunday qarorlar turkumiga kiradi. 

Mumkin.  Ammo  bu  xildagi  qarorlar  ko‘p  xollarda  asoslangan  tanqidga  uchrab 

turadi.  Sababi,  rahbarlar  aksari  o‘zini  ko‘rsatmokchi  bo‘lib,  yakkaboshchilik  bilan  qaror 

qabo‘l qilishadi. Ular xatti-harakatlarining 80-90 foizi buyruqbozlikka asoslangan bo‘ladi. 

Bu  narsa  jamoada  keskinlikning  yuzaga  kelishga  sabab  bo‘ladi.  Boshkaruv  qarorlari 

jamoa  fikriga  tayanganxolda  qabo‘l  qilinmas  ekan  boshqaruvchi  bilan  bo‘ysinuvchilar 

o‘rtasidagi  munosabatlarning  keskunlashuvi,  o‘zaro  bo‘lgan  ishonchning  yo‘qolishi, 

nizolarning kelib chiqishi muqarrardir. 

Yakka boshchilik tamoyilidan  farki  o‘laroq yakkadillik  tamoyili  asosida xam 

qarorlar  qabo‘l  qilinadi.  Bu  tamoyil  mohiyat  e’tibori  bilan  oldinga  surila¸tgan 

mukobil  fikrni  so‘zsiz  qo‘llab-quvvatlashdan  iborat.  Chunki,  qarorlarni  qabo‘l 

qilishda  qatnashadigan  kishilar  demokratik  uslubda  fikrlash  tarafdorlari  bo‘lsa-da, 

odatda boshqalarnikidan farq qiladigan o‘z fikrlariga ega bo‘ladilar. 

Yakdillik  ko‘pincha  favqulodda  ro‘y  beradigan  vaziyatlarda  qaror  qabo‘l 

qilishda,  shuningdek  qarshilik  ko‘rsatuvchi  guruxlarda  "Koalitsiyalar"  bo‘lmagan 

---

407 

 

xollarda  yuzaga  keladi.  Bizning  sharoitda  yakdillik  "ma’kullaymiz"  degan  g‘alati 

shaklga  kirib  keladiki,  bu  iqtisodi¸timizning  o‘zigagina  emas,  balki  butun 

jamiyatimizga  xam  zarar  etkazadi.  Shunday  bo‘lsa-da,  bizdagi  ko‘pgina 

boshqaruvchilar  va  parlament  vakillari,  noyiblar  shu  tamoyilga  amal  qilishga 

moyildirlar. 

Kollegial (ko‘pchilik) tamoyili "koalitsiyalar" ya’ni turli ittifoq ¸ki birlashmalar 

ro‘y rost ma’lum bo‘lib turgan vaziyatlarda, xar xil fikrlar raqobat qiladigan xollarda 

amal  qiladi.  Shu  sababli  qaror  qabo‘l  qilishda  ovoz  berish  yo‘liga  o‘tiladi.  Bunday 

xollarda qabo‘l qilish uchun ko‘pchilikning ovoziga tayaniladi. Ko‘pchilik xollaarda 

yarmidan  ko‘p  ovoz  goxida  printsipial  masalalar  yuzasidan  me’¸r  2/3  deb 

tasdiklanadi. 

Konsensus  tamoyili  pur  fikrlilik  ya’ni  fikrlar  moralizmi  kuchaygan  xamda 

axborot oqimining tobora zo‘rayib borgan xollarda qo‘llaniladi.  O‘z mohiyati bilan: 

Konsunses-bu  qarorlarni  ishlab  chiqish  jara¸nida  barcha  baxsli  masalalar  va  turli-

tuman fikrlar yuzasidan bir bitimga kelish ¸ki kelishishdir. 

Konsensusga  o‘zaro  fikr  almashish  va  maslaxat  qilish,  shuningdek  oldinga 

surila¸tgan  muqobil  masalalarni  maqsadga  muvofiqlashtirishning  xar  xil  usullarini 

qo‘llash  ¸rdamida  erishiladi.  Ayniqsa,  "Ringi"  usuli  yapon  biznesida  keng 

kullaniladigan usuldir. "Yaponcha  -ruscha katta lugat"da "ringi" atamasi muammoni 

xal  qilishga  majlislar  chakirmasdan  turib,  surab  chiqish  yuli  bilan  rozilik  olish  deb 

ta’riflanadi. Uning bir necha bosqichlari bor.