O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti

buralish burchagi 
deyiladi. Buralish 
burchagi burovchi momentga va ko’ndalang kesimlar oralig’iga proporstionaldir. 
3. Deformastiyagacha tekis bo’lgan ko’ndalang kesim yuzaga stilindr 
buralgandan keyin ham tekisligicha, kesim gardishi aylanaligicha, radiusi esa to’g’ri 
chiziqligicha qoladi(78-shakl). Buralayotgan stilindrik sterjen sxematik ravishda, 
markazlari bilan bitta umumiy o’qqa o’rnatilgan qattiq tangalar to’plamidan tuzilgan 
deb tasavvur qilinsa, stilindrik sterjen buralganda tangalarning ko’rinishi va 
o’lchamlari o’zgarmasdan, ular bir-biriga nisbatan umumiy o’q atrofida aylanadi. 
Keltirilgan bu tajribalarning natijalaridan foydalanib doiraviy kesimli stilindr 
uchun buralishda hosil bo’ladigan deformastiya va kuchlanishlarning ko’ndalang 
kesim yuzasi bo’yicha qanday qonun bilan o’zgarishini aniqlashimiz mumkin. 
Buralayotgan stilindrik sterjen sirtidagi ikkita qo’shni 
ab
va 
cd
yasovchi va 
ikkita bir-biriga cheksiz yaqin ko’ndalang kesimlar 1-1 va 2-2 bilan chegaralangan 
AVSD
to’g’ri to’rt burchaklikni ajratamiz. Sterjenning deformastiyalanishi natijasida 
1-1 kesim 

 
va 2-2 


r

kesim burchaklarga aylanadi. Yuqorida keltirilgan tajriba 
natijalariga muvofiq bu kesimlarning yuzasi tekisligicha qoladi, 
1
1
A
O
, 
1
2
B
O
,
 
C
O
1
va 
1
1
Д
O
radiuslari to’g’ri chiziq bo’lib, kesimlar oraligi 
dx
o’zgarmaydi. 2-2 kesim 1-1 
kesimga nisbatan 

d
burchakka aylangani uchun, yuqorida aytilgan 
2
1
О
ABCДB
element qiyshayib, 
2
1
1
1
1
1
О
О
Д
С
В
А
ga aylanadi. Bu qiyshayish natijasida 
AVSD
niig 
to’g’ri burchaklari torayadi va kengayadi. Ajratilgan elementning materilali siljish 
deformastiyasiga duch kelib, bu deformastiya kiyshayish burchagi bilan, yaыniy 
nisbiy siljish bilan xarakterlanadi. Bu burchak sterjen sirtidagi 
1
1
ВДС
А
to’g’ri 
burchakdagi 


1
1
В
ВА
burchakka tengdir. Siljish deformastiyasi qiyshaygan element 
tomonlarida hosil bo’ladigan tangestial kuchlanishlar ta’sirida vujudga kelishi bizga 
ma’lum. 
V
nuqta oldidan ajratilgan yuzalardagi tangenstial kuchlanishlar 
tasvirlangan. Bu kuchlanashlarni siljish deformastiyasi (

) orqali ifodalashimiz 
mumkin. Buning uchun 


G

tenglamadan foydalanamiz. 
AV
elementning absolyut 
siljishi 

rd
BB

1
bo’ladi. Nisbiy siljish 

uchun quyidagi ifodani olamiz: 
dx
d
r
B
A
BB




1
1
(12.3) 
O’zgarmas qiymatli burovchi moment tasiridan buralgan doiraviy kesimli sterjen 
78-шакл. 

---

83 
uchun 
dx
d
x

o’zgarmas miqdor bo’lib, sterjenning uzunlik birligiga to’g’ri kelgan 
buralish burchagidir 
)
(

, u holda (12.3) tenglik quyidagiga teng bo’ladi, 


r

. 
Agar 

– radiusli bo’lsa 





o’rinli bo’ladi. 
Demak, 
V
nuqtadagi tangenstial kuchlanish 
dx
d
r
G
G
B






