O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti

 
Buralishdagi deformastiyalarni aniqlash. 
 
Sterjenning bir uchi mahkamlangan bo’lsin. Shu uchidan 
x
 
masofadagi 
kesimning aylanish burchagini buralish burchagi deb atagan edik. Agar (12.10)
tenglamani 
x
bo’yicha integrallasak, 
C
x
GI
M
p
x




(12.15) 
kelib chikadi. Ixtieriy o’zgarmas (
S
) ni sterjenning mahkamlangan kesimi 

---

85 
ko’zg’almasligini ifodalovchi shartdan topamiz: 
x=0
bo’lganda kesim qo’zg’almaydi, 
ya’ni 
0


bo’ladi. Shuning uchun 


0

C
: 
x
GI
M
p
x



(12.16) 
Sterjenning uzunligi 
l
 
bo’lsa, eng katta buralish burchagi shu uzunlik birligi 
aniqlangai kesimda bo’ladi: 
p
GI
l
M




(12.17) 
Bu formula cho’zuluvchi sterjenning absolyut cho’zilishini aniqlash uchun 
keltirib chiqarilgan formulaga o’xshashdir. 
p
GI
-ko’paytma buralishdagi bikrlik deb ataladi va har bir material uchun 
material turiga ko’ra aniqlanadi. 
O’zgaruvchan yuk ta’sirida ishlaydigan mashinalar uchun buralish burchagini 
qiymati 


20
,
0
15
,
0



bo’lishi kerak. 
Doiraviy stilindrik ko’ndalang kesimining polyar 
inerstiya momenti va qarshilik momenti. 
 
Polyar inerstiya momenti 
FdA
I
p

ni hisoblash uchun ko’ndalang kesim 
yuzasida 

va 


d

radiuslari bilan chegaralangan halqa ajratamiz(80-shakl). Bu 
halqadan 
i
dF
elementar yuzacha olib, oldin halqa yuzi uchun 
i
dA
2

ko’paytmalarining yig’indisini hisoblaymiz. Uni 
p
dI
deb belgilasak: 



n
i
i
p
dA
dI
1
2

(12.18) 
bo’ladi. Halqaning barcha elementar zarrachalari 
doira markazidan bir xil masofada turgani uchun 
2

ni yig’indi ishorasidan tashqari chiqarishimiz 
mumkin, u holda 



n
i
i
p
dF
dI
1
2

(12.19) 
bo’ladi. Halqaning yuzi asosan 

2
va balandligi 
―

d
‖ bo’lgan ingichka to’g’ri to’rtburchak yuziga 
teng, ya’ni 


d
dF
n
i
i
2
1



(12.20) 
tenglikni inobatga olib kesimning polyar inerstiya momenti uchun quyidagi integralni 
hosil qilamiz. 
80- shakl. 

---

86 
2
2
4
0
3
r
d
I
r
p






(12.21) 
Polyar inerstiya momenti doiraviy kesimning diametri orqali ifodolasak (12.1) 
quyidagicha yoziladi: 
4
4
1
,
0
32
d
d
I
p



(12.22) 
Bunday hollarda buralishdagi qarshilik momenti esa 
3
3
3
4
max
2
,
0
16
2
2
d
d
r
r
r
I
W
p
p









(12.23) 
Buralishga ishlayotgan stilindrik sterjen val 
vazifasini o’tasa uni engillashtirish maqsadida o’rta qismi 
o’yib tashlanadi, u holda val truba shakliga kiradi. 
Bu tadbir valning buralishiga qarshilik ko’rsatish 
qobilyatini 
ko’p 
kamaytirmaydi, 
chunki 
asosiy 
kuchlanish ko’ndalang kesimning gardishida bo’lib, o’rta 
qismida kamayadi va markazda nolga teng. Bunday 
konstrukstiya elementlarining polyar inerstiya momenti 
bilan buralishdagi qarshilik momentini quyidagicha 
hisoblaymiz.(81-shakl). 


4
4
3
2
2
r
R
d
I
R
r
p








(12.24) 
yoki 




4
4
4
4
1
,
0
32
d
D
d
D
I
p





(12.25) 
Ushbu

 

D
d
D
R
r
R
I
W
p
p
16
2
4
4
4
4
max








(12.26) 
ko’rinadiki, polyar inerstiya momenti va qarshilik momenti har bir kesim uchun 
ma’lum bir qiymatga ega bo’lib, ko’ndalang kesimning o’lchamlariga bog’liqdir. 
NAZORAT SAVOLLARI 
1.
Burovchi moment deb nimaga aytiladi? 
2.
Buralishdagi mustahkamlik sharti orqali qanday masalalarni hal etish mumkin? 
3.
Buralish burchagi epyurasi qanday chiziladi? 
TAYaNCh SO’Z VA IBORALAR 
Burovchi moment, juft kuch, mustahkamlik sharti, buralishdagi ruxsat etilgan 
kuchlanish, epyura, val, sterjen, buralish burchagi. 
81- shakl. 

---

87 
13-Ma’ruza