O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

 
7.1-rasm. 
Investitsiya loyihalarini baholash usullari
102
 
Innovatsion faoliyatning muhim maqsadiga erishish jarayonida quyidagi 
masalalar hal etiladi: 
1.
Korxonani iqtisodiy rivojlantirish sur‘atlarin oshirish. Innovatsion 
siyosatning samaradorligi bilan korxonaning iqtisodiy rivojlanishi sur‘atlari 
o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqlik mavjud. Sotuv hajmi va foyda qancha yuqori 
bo‘lsa, boshqa sharoitlar teng bo‘lgan holatda qo‘yilmalarga shuncha ko‘p mablag‘ 
qoladi. 
102
Фатхутдинов
 
Р.А.
 
Инновационный менеджмент
.
Учебник для вузов. — 6-е изд. — СПб.: Питер, 2011- 
C.108.
Investitsiyalarning 
samaradorligi koeffitsienti 
Pul oqimlarini diskontlash 
Sof joriy qiymat 
Investitsiya 
loyihalarini baholash 
usullari 
 
Mezonlar ro'yxati
usuli 
Ball usuli 
Boshqa usullar 
Investitsiyalarning 
qoplanishi muddati 
 
Investitsiyalarning 
rentabelligi 

---

179 
2.
Innovatsion 
faoliyatdan 
olinadigan 
foydani 
maksimallashtirish. 
Korxonaning iqtisodiy rivojlanish imkoniyatlari buxgalteriya foydasiga emas, balki 
soliqqa tortishdan so‘ng qolgan sof foydaga bog‘liq. Shu boisdan portfelda bir 
nechta innovatsion loyihalar mavjud bo‘lganda investorga qo‘yilgan kapitalga ega 
yuqori foyda normasini ta‘minlovchi loyihani tanlash tavsiya etiladi. Investitsion 
tahlilda investitsiyaning samadorligini aniqlashda nafaqat sof foyda 
ko‘rsatkichidan, balki amortizatsiya ajratmalaridan foydalaniladi, ya‘ni loyihada 
jamlanadigan butun pul oqimi hisobga olinadi. 
3.
Tahlikani minimallashtirish. Innovatsion tahlikalar xilma-xil bo‘lib, 
investitsiyalashning barcha turlariga yo‘ldoshlik qiladi. Noqulay sharoitlarda ular 
nafaqat foyda (daromad)ning, balki butun avanslangan kapitalning yoki uning bir 
qismining yo‘qotilishiga olib keladi. Shu sababli eng tahlikali loyihalarni ro‘yobga 
chiqarishdan voz kechish yo‘li bilan innovatsion tahlikani cheklash tavsiya etiladi. 
Ko‘p hollarda investorlar loyihani rasman ko‘rib chiqishda tahlikalarni e‘tiborsiz 
qoldiradilar 
4.
Korxonaning moliyaviy barqarorligi va to‘lov qobiliyatini ta‘minlash. 
Kapitalni investitsiyalash katta miqdordagi moliyaviy resurslarning uzoq muddatga 
chiqarib qo‘yilish bilan bog‘liq bo‘lib, bu joriy xo‘jalik operatsiyalari bo‘yicha 
hisob-kitob qilish uchun likvidli mablag‘ defitsitiga olib kelishi mumkin. Undan 
tashqari, alohida loyihalarni moliyalashtirish jalb qilingan qarz mablag‘lari 
hisobidan amalga oshiriladi. Kapital qo‘yilmalarni moliyalashtirish manbalarini 
aniqlashda moliyalashtirish sxemasi korxonaning moliyaviy muvozanatiga qanday 
ta‘sir ko‘rsatishini oldindan bashoratlash lozim. 
Kapital investitsiyalash jarayonida korxonaning moliyaviy holati ustidan 
kuzatishning asosiy ob'ektlari quyidagilar hisoblanadi:
- faoliyatning barcha turlaridan olingan sof pul oqimi (pul mablag'lari oqimi 
minus ularning chetga chiqishi);
- kapitalning tuzilishi (o'z mablag'lari va jalb etilgan kapital o'rtasidagi 
nisbat); 
- korxonaning bozor qiymati (narxi);

---

180 
- qaytarish muddatlari bo'yicha uzoq muddatli va qisqa muddatli 
majburiyatlar tarkibi;
- aktivlar tarkibi va tuzilishi;
- joriy (foydalanish) xarajatlari tarkibi va ularni pasaytirish imkoniyati;
- xavf yuqori bo'lgan zonalarda moliyaviy operatsiyalar jamlanishi darajasi; 
- debitorlik va kreditorlik qarzlar dinamikasi;
- moliyaviy va investitsiyaviy menejmentni joriy etish samaradorligi;
- qurilish-montaj ishlarini bajarishning davomiyligi va ularni bajarish 
jadvallarini bajarish;
- yangidan ishga tushirilgan ob'ektlar va ishga tushirish komplekslari bo'yicha 
ishlab chiqarish quvvatlarini o'zlashtirish darajasi; 
- qurilish jarayonining zarur moliyalashtirish (ham ichki, ham tashqi) bilan 
ta'minlanganligi.
103
5.
Innovatsion loyihalarni ro‘yobga chiqarilishini jadallashtirish.
Amalga oshirishga mo‘ljallangan loyihalar imkon qadar tezroq bajarilishi 
kerak, chunki shu orqali quyidagilarga erishiladi: 
-korxonaning umumiy iqtisodiy rivojlanishin jadallashtirish;
-boshlang‘ich 
investitsiyalarning 
o‘rnini 
to‘ldiradigan, 
sof 
foyda 
amortizatsiya ajratmalari shaklidagi qo‘shimcha pul oqimini tezkor shakillantirish; 
-qarzmablag‘laridan 
foydalanish 
muddatini 
qisqartirish, 
investorga 
kreditorlarga to‘lanadigan foizli to‘lovlarni tejash imkonini beradi. 
-bozor kon‘yukturasining noqulay o‘zgarishlari bilan bog‘liq bo‘lgan 
investitsion tahlikani va inflyatsiya tufayli yo‘qotishlarni pasaytirish. 
Innovatsion portfelni boshqarishning sanab o‘tilgan barcha vazifalari bir-biri 
bilan o‘zaro uzviy bog‘liq (7.2-rasm). Chunonchi, korxona rivojining yuksak 
sur‘atlariga yuqori daromadli loyihalarni tanlash va ularning ro‘yobga 
chiqarilishini jadallashtirish hisobidan erishsa bo‘ladi. 
103
Инвестиции: Учебник для вузов. 2-е изд. Авторы: Бочаров Владимир Владимирович. Спб.:-Питер. 2009-
C.49.

---

181 
7.2-rasm.