Семинар саволлари: Бошқарувнинг функциялари

Семинар саволлари:
Бошқарувнинг функциялари:
a. умумий функциялар
b. бошқарувнинг ихтисослашган функциялари
2. Тиббий маҳсулотларни сертификатлаштириш идоралари
3. Аудиторлик фаолияти ҳақида тушунча ва аудиторлик ташкилоти
1. Boshqaruv - bu tashkilotning o’z oldiga qo’ygan maqsadiga erishishi uchun yo’naltirilgan jarayondir. Bu boshqaruv faoliyati harakatining ketma-ket bajarish jarayoni bo’lib, firmaning bir qator ishlab chiqarish va ijtimoiy masalalarini echish va ularni amalga oshirish uchun zarur. Bu harakat boshqaruv vazifalarini bajarish deb ataladi.

“Funktsiya” so’zi lotin tilidan kelib chiqqan bo’lib, bajarish, vazifa, faoliyat, majburiyat ma’nosini bildiradi.

Boshqaruv funksiyalari - bu biror ob’ektga rahbarlik qilish uchun zarur bo’lgan faoliyat turi, deb tushuniladi.

Boshqaruv vazifalari o’zining tarkibi bilan boshqaruv texnologiyasini bunyod etadi. Boshqaruv vazifasining ma’nosiga ikkita element kiradi: u avvalgi tizimida nima qilinayotganini belgilasa, so’ngra qanday qilib savoliga javob berishni bildiradi. Ilmiy menejmentning toifaviy to’plamida vazifalarga markaziy o’rin beriladi. Bu quyidagi 3.1-chizmada yaxshi namoyon bo’ladi.

Menejerlar mehnatining vazifaviy taqsimlanishi ilmiy menejment maktabida yaratilgan. Uning asoschisi frantsuz olimi A.Fayoldir. U menejmentning 5 ta etaklovchi qoidasini ajratib ko’rsatadi: oldindan ko’rish, tashkilot, buyruq berish faoliyati, muvofiqlashtirish va nazorat qilish. Bir vaqtda A.Fayol barcha vazifalarni oltita guruhga taqsimladi: 1) ishlab chiqarish, 2) moliya, 3) nazorat, 4) hisob-kitob, 5) ma’muriyat, 6) texnika xavfsizligi.

1.1.Boshqaruv vazifalari

Menejmentni taraqqiy qilishda boshqaruv vazifasida boshqa vazifa ro’yxatlari paydo bo’ldi. Bularga quyidagi boshqaruv faoliyat turlari kiradi: masalalarni echish, aloqa yo’llari, baholash va boshqalar.

G’arb menejmentining zamonaviy nazariyasida boshqaruv vazifalarini taqsimlash turkumlarida ikkita yondashuv mavjud:

Birinchi yondashuv: boshqaruvni umumiy, universal vazifalarini ajratib ko’rsatish. Ular har qanday tashkilotda boshqaruv jarayonining mazmunini izhor etadi va sub’ekt boshqaruvi uning xususiyatga bog’liq emas. Bu guruh vazifalariga quyidagilar kiradi:

rejalashtirish;

tashkil qilish;
muvofiqlashtirish va tartibga solish;
nazorat;
rag’batlantirish.

Bu boshqaruv vazifalarini amalga oshirish tarkibini quyidagi 2.2-chizmada ko’rish mumkin.

Boshqarishning asosiy funktsiyalari
Rejalashtirish

boshqarishning asosiy va dastlabki funktsiyasidir. Har qanday boshqarish reja tuzishdan boshlanadi.

Bu rejada:

boshqaruv maqsadlari va vazifalari, ularni realizatsiya qilish muddatlari belgilanadi;

vazifalarni amalga oshirish usullari ishlab chiqiladi;

xalq xo’jaligi bo’g’inlarining o’zaro aloqalari o’rnatiladi;

Rejalashtirishning umumiylik xususiyati shundaki, bunda har bir boshqaruv xodimi o’zining shaxsiy ishini rejalashtiradi, o’z ish joyining faoliyati ko’rsatkichlarini ishlab chiqadi, rejalarni qanday bajarayotganini nazorat qilishni uyushtiradi.

Tashkil qilish

Bu funktsiya boshqaruv ob’ekti doirasida barcha boshqariluvchi va boshqaruvchi jarayonlarning uyushqoqligini ta’minlaydi. Shu nuo’tai nazardan tashkil qilish ichki va tashqi shart-sharoitlarning o’zgarib turishiga qarab amaldagi tizim tarkibini takomillashtirish yoki yangisini tuzish demak dir. Bu funktsiya joriy va strategik rejalarning ijrosini ta’minlash bo’yicha birinchi qadamdir.

Muvofiqlash-tirish va tartibga solish

Rejalashtirish boshqarishning strategiyasi hisoblansa, muvofiqlashtirish boshqarishning taktik masalalarini hal qilib beradi. Bu funktsiyaning asosiy vazifasi oqilona aloqalar o’rnatish yo’li bilan boshqariladigan tizimning turi qismlari o’rtasida kelishib ish olib borishni ta’minlashdir.

Muvofiqlashtirish mablag’larni tejash maqsadida boshqaruvdagi parallellizm va bir-birini takrorlashni bartaraf qilish imkonini beradi. Bundan tashqari, u turli tarmoqlar o’rtasida resurslarni taqsimlash yo’li bilan nisbat va mutanosiblikni, ishlab chiqarish bilan iste’mol o’rtasidagi munosabatni o’rnatadi.

Tartibga solish muvofiqlashtirishning davomi bo’lib, u sodir bo’lib turadigan og’ishlarni bartaraf qilish yo’li bilan ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishni maqsad qilib qo’yadi. Uning yordami bilan vujudga kelishi ehtimol tutilgan og’ishlarning oldi olinadi.

Nazorat

Bu funktsiyaning maqsadi “tutib olish”, “aybini ochish”, “ilintirish” emas, balki boshqaruv ob’ek tida sodir bo’layotgan jarayonlarni hisobga olish, tekshirish, tahlil qilish va ma’lum tartibda shu ob’ekt faoliyatini o’z vaqtida sozlab turishdir. Nazorat o’rnatilgan me’yoriy hujjatlardan, rejalardan og’ishlarni, ularning joyi, vaqti, sababi va xususiyatlarini aniqlash imkonini beradi.

Ta’sirchan nazoratni tashkil qilish har bir rahbarning funktsional ishidir. Muntazam nazorat yo’q joyda yuksak pirovard natijalarga erishib bo’lmaydi.

Masalan, zamonaviy g’arbiy firma (korporatsiya) 20-25 dan kam bo’lmagan (ba’zida 40 gacha) ichki va tashqi ishlab chiqarish vazifasiga ega. Ular quyidagilar:

Asosiy ishlab chiqarishni boshqaruvi.
Yordamchi ishlab chiqarishni boshqaruvi.
Xizmatga ishlab chiqarishni boshqaruvi.
Marketing boshqaruvi.
Moliya boshqaruvi.
Sifat boshqaruvi.
Mehnat boshqaruvi.
Yangiliklar kiritish boshqaruvi.
1.3Boshqarish faoliyatining turlariga funksiyalari
Boshqarish faoliyatining turlariga ko’ra, funktsiyalar quyidagicha bo’ladi:

boshqarishning iqtisodiy funktsiyalari; ya’ni:

mablag’larning doiraviy oborotini amalga oshirish;
mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish;
marketing xizmatini uyushtirish;
foyda olishni ta’minlash va h.k.
boshqarishning sotsial funktsiyalari, ya’ni:
mehnat sharoitini yaxshilash,
xodimlarning uy-joyga ehtiyojini, sotsial madaniy-ma’naviy ehtiyojlarni qondirish;
moddiy rag’batlantirishni ta’minlash;
ijtimoiy himoyani ta’minlash va h.k.
boshqarishning ma’naviy - ma’rifiy funktsiyalari, ya’ni:
xodimlarni insoniylik, yaxshilik, mehr-shavqatli va o’zaro munosabatlarda sabr-toqatli bo’lish ruhida tarbiyalash;
xodimlarni Vatanga muhabbat, insonparvarlik ruhida tarbiyalash, halollikni, adolat tuyg’usini, bilim va ma’rifatga intilishni tarbiyalashga xizmat qilish va h.k.
boshqarishning tashkiliy funktsiyalari, ya’ni:
ishlab chiqarishni tashkil qilish;
o’zaro aloqalarni o’rnatish va muvofiqlashtirish;
barcha bo’g’in va bo’limlar o’rtasida vazifalar taqsimoti, huquq berish va boshqarish apparati xodimlari o’rtasida mas’uliyatlarni belgilash;
boshqarishning aniq uslubini tanlash va qaror qabul qilishda ish tartibi izchilligi, axborotlar oqimini tashkil qilish va h.k.

XULOSA

Xulosa o’nida shuni aytish mumkinki, menejmenti vazifalarni turkumlanishi boshqaruv ob’ektini xususiyatini baholashga asoslanadi. Bu holda ishlab chiqarish boshqaruvida butun bir tizimning aniq vazifalari ajratib ko’rsatiladi.

Boshqaruv jarayonida funksiya bajarishdan maqsad bu boshqaruvni mustahkamlash, boshqaruvni umumiy, universal vazifalarini ajratib ko’rsatish. Ular har qanday tashkilotda boshqaruv jarayonining mazmunini izhor etadi va sub’ekt boshqaruvi uning xususiyatga bog’liq emas. Boshqaruvning funksiyalari ishlab chiqarish jarayonida samarali mehnat faoliyatini ta’minlaydi. Qayd qilingan funktsiyalar bir-biri bilan bog’liq va ma’lum darajada tartibga solingan ko’p unsurlardan, komponentlardan iborat bo’lib, ular yaxlitlikka ega. Yana shuni alohida ta’kidlash joizki, boshqaruv funksiyalari korxona va ishlab chiqarishdagi ishlarni yengillashtirishga qaratilgan. Misol qilib boshqarishning iqtisodiy funksiyasini olsak, bu funksiyani bajarish

jarayonida korxonani iqtisodiy tanglikdan saqlashga qaratilgan:”mablag’larning doiraviy oborotini amalga oshirish;mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish;marketing xizmatini uyushtirish;foyda olishni ta’minlash”. Yuqorida keltirilgan ta’rifga ko’ra, korxonani mablag’larini aylanishini ta’minlash, sifatli maxsulot va sifatli xizmatlar ko’rsatish, ishlab chiqarilgan tovarlarni sotilishini ta’minlash, maxsulot sotilishi davomida foyda olishga qaratilgan funksiya hisoblanadi. Bundan tashqari boshqaruv funksiyalarini qo’llash jarayoni xodimlarni samarali mehnat faoliyati, o’z ishiga mehr-muhabbat, ularni insoniylik, yaxshilik, mehr-shavqatli va o’zaro munosabatlarda sabr-toqatli bo’lish ruhida tarbiyalash,xodimlarni Vatanga muhabbat, insonparvarlik ruhida tarbiyalash, halollikni, adolat tuyg’usini, bilim va ma’rifatga intilishni tarbiyalashga xizmat qilishnin xam o’rgatadi. Bularga erishish uchun boshqaruvni yaxshi rejalashtirish, tashkil qilish, xodimlar va ish faoliyatlarini nazorat qilish zarur.
2. Sertifikatsiya lotincha so‘z bo‘lib, “to‘g ‘ri bajarilgan” degan ma’noni 
anglatadi. Mahsulot “to‘g‘ri bajarilganini” bilish uchun sertifikatsiya 
jarayoni amalga oshiriladi.
Sertifikatlashtirish - mahsulot, jarayon yoki xizmatning belgilangan 
talablarga muvofiqligini yozma ravishda tasdiqlash jarayonidir. Bunday 
tasdiqlanishning, shu jumladan, farmatsevtik mahsulot uchun ham 
ommaviy e’tirof etilgan tun - muvofiqlik sertifikatidir. “Muvofiqlik” 
atamasi belgilangan talablarda rioya etilishini anglatadi.
Muvofiqlikni tasdiqlash jarayoni uchinchi tomonning 
(sertifikatlashtirish idorasi) ishtirok etishini taqozo etadi. Sertifikatlashtirish 
idorasi (uchinchi tomon) - sotuvchi, ishlab chiqaruvchi (birinchi tomon) va 
iste’molchi (ikkinchi tomon) lardan mustaqil bo‘lishi lozim.
Farmatsevtik mahsulot iste’mol tovarlarining o‘ziga xos guruhini 
tashkil etadi, buning sababi shundaki, bu mahsulot sifatini faqat maxsus 
laboratoriya sinovlari, shu jumladan, kimyoviy, mikrobiologik va biologik 
tahlillar yordamida tasdiqlash mumkin. Yuqorida sanab o‘tilgan sinovlar 
natijasida farmatsevtik mahsulotning belgilangan talablarga muvofiqligini 
- sifatini tasdiqlash uchun xizmat qiladi. Farmatsevtik mahsulotning 
sifatiga bo‘lgan talablar sifat standartlarida (farmakopeya, farmakopeya 
maqolasi, vaqtincha farmakopeya maqolasi, korxona farmakopeya 
maqolasi, farmatsevtik mahsulot spetsifikatsiyasi va h.k.) kabi me’yoriy -
tahlil hujjatlarida aks ettirilgan.
Farmatsevtik mahsulotni sertifikatlashtirishning asosiy maqsadi - dori 
vositalari va tibbiy buyumlarning me’yoriy hujjatlar majburiy talablariga 
muvofiqligini isbotlashdir. Sertifikatlashtirish tizimini yaratish orqali bu 
jarayonni amalga oshirish qoidalarini belgilash va boshqarish amalga 
oshiriladi.
Farmatsevtika mahsulotlarini sertifikatlashtirishning huquqiy asosi 
0 ‘zR “Mahsulot va xizmatlarni sertifikatlashtirish to‘g‘risida”, “Oziq-ovqat 
mahsulotlarining sifati va xavfsizligi to‘g‘r¡sida”, 
“Iste’molchilaming huquqiarini himoya qilish”, “Dori vositalari va farmatsevtika faoliyati 
to‘g‘risida” qonunlari, Vazirlar Mahkamasining 12.08.94 yil №409, 
03.11.2002 yil № 342, 05.12.2002 yil № 427, 06.07.2004 yil №318, 
05.08.2004 yil №373 qarorlari hisoblanadi.
Muvofiqlikni tasdiqlash o ‘rnatilgan tartibda tashkil etilgan, o‘z ichiga 
qoidalar, yo‘riqnomalarni va boshqaruv organini mujassam qilgan 
sertifikatlashtirish tizimi orqali amalga oshiriladi.
Umumiy holatda sertifikatlashtirish tizimi quyidagilardan tashkil 
topgan:
- tizim faoliyati boshqaruvini va nazoratini olib boruvchi markaziy organ;

- sistema a’zolari (sertifikatlash idoralari. sinov laboratoriyalari va 

nazorat organlari);muvofiqligini tasdiqlash bo‘yicha me’yoriy hujjatlar; 
sertifikatlashtirish va inspektsion nazoratning tartib qoidalari.
Har qanday sertifikatlashtirish tizimida muvofiqlikni tasdiqlash va 
muvofiqligi to‘g ‘risida ma’lumot etkazish bo‘yicha ikki xil uslub 
qo'llanadi: muvofiqlik sertifikati va muvofiqlik belgisi.
M u vofiqlik sertifikati -mahsulot yoki xizmatlarning muayyan me’yoriy hujjatga muvofiqligini tasdiqlash uchun sertifikatlashtirish tizimining qoidalari bo‘yicha berilgan hujjat.
M u vofiqlik b elg isi -
sertifikatlashtirish tizimi qoidalari bo’yicha qo’lanadigan, ro'yxatdan o ‘tgan belgi. Mazkur belgi tegishlicha identifikatsiyalashtirilgan mahsulot yoki xizmatlar, aniq standartga yoki 
boshqa me’yoriy hujjatga mos kelishga yetarlicha ishontiradigan, 
mahsulotga yoki xizmatlar hujjatiga qo’yiladi. Mahsulotlar va xizmatlarni 
sertifikatlashtirish ihtiyoriy va majburiy bo‘lishi mumkin. Ixtiyoriy 
sertifikatlashtirish, odatda, ishlab chiqaruvchi (birinchi tomon) tomonidan 
amalga oshiriladi va uning asosiy maqsadi mahsulotlar sifatli va 
raqobatbardosh ekanligini ko‘rsatish, xalqaro bozorga olib kirish uchun 
zamin yaratishga qaratilgan. Bunga GMP sertifikatiga ega bo’lgan 
farmatsevtika korxonalari misol bo‘lishi mumkin.
Majburiy sertifikatlashtiriladigan mahsulotlarga inson sog‘ligi va 
faoliyati bilan bog‘liq, sifatsiz bo‘lsa, zarar yetkazishi mumkin boigan 
mahsulot va xizmatlar kiritiladi.

Majburiy sertifikatlashtirilishi lozim bo‘lgan mahsulotlar (xizmatlar) 

ro'yxati o ‘rnatilgan tartibda, 
qonunchilikka muvofiq O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi ( 0 ‘zR VM 
2004-yil 6-iyun 318-sonli “Mahsulotlarni sertifikatlashtirish tartibini 
soddalashtirishga doir chora-tadbirlar to‘g ‘risida” gi qarorining 1-ilovasi).
Xorijiy davlatlarda farmatsevtik mahsulotni sertifikatlashtirish
amaliyoti
Farmatsevtik mahsulotning xavfsizligi va bezararligining nazorati 
barcha davlatlarda yo‘lga qo‘yilgan. Turli organlar va tashkilotlar 
tomonidan amalga oshiriladigan xavfsizlik nazoratining juda ko‘p usullari 
va jarayonlari ma’lum. Bularga turli standartlar (FDA, ISH, NASR, JCCT 
va h.k.) talablariga rioya etish bo‘yicha davlat nazorati, sanitariya-gigiena 
nazorati, mutasaddi tashkilotlar nazorati va ishlab chiqarilgan mahsulotni 
qabul qilish nazorati (texnik-nazorat bo‘limi va ishlab chiqarish sifatini 
nazorat qilish tizimlari) misol boiadi.
Sifatni nazorat qilish bo‘yicha yaxshi rivojlangan qonunchilik 
mavjudligi va xususiy biznesning shakllangan an’analari sharoitida ishlab 
chiqarilgan farmatsevtik mahsulot sifati, bezararligi va sinovlari nazorati 
bo'yicha mas’uliyat ishlab chiqaruvchi korxonaga yuklatiladi.
Bu holatlarda ishlab chiqaruvchi ixtiyoriy sertifikatlashtirish ishlarini 
ko'pincha amalga oshiradi.
Davlat nazorat organlari, odatda, yalpi tekshiruvlami o‘tkazmaydi, 
faqat sifatsiz mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonaga nisbatan jabrlanuvchi 
taraf yoki uning vakili murojaat qilgan holatdagina belgilangan tartibda 
zaruriy jazo choralarini ko‘radi.
Shu bilan birga, Yevropa Hamjamiyatiga a’zo mamlakatlaming davlat 
organlari farmatsevtik mahsulot sifatining davomli nazorati mexanizmiga 
ega, shuningdek, bu mamlakatlarda farmatsevtik taqsimot kanallarining 
nazorati yo‘lga qo‘yilgan.
Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyat qoidasiga asoslangan holda Yevropa 
Ittifoqi mamlakatlarining davlat nazorat organlari chegaralarda “uchinchi 
mamlakatlari’dan import qilinayotgan dori vositalarining seriyali nazoratini 
amalga oshiradi.
Farmatsevtik mahsulotni sertifikatlashtirish rivojlangan mamlakatlarda 
uzoq vaqtdan beri keng qo‘llanadi, faqat bu tizim o‘ziga xos nomlanishi va 
o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lishi mumkin. Buning yaqqol misoli
sifatida GMP sertifikatiga egalik qilish va GMP talablariga asoslangan 
ishlab chiqarishni olish mumkin.
Ba’zi davlatlar o‘z hududida amal qiluvchi milliy standartlar yoki 
boshqa amaldagi texnik me’yorlarga muvofiq bo‘lmagan mahsulotlar kirib 
kelishining oldini olish maqsadida qator xalqaro sertifikatlar (ISO, NET, 
GMP va b.)ni talab qilish orqali o‘z bozorlarini himoya qiladi.
Aynan bir turdagi mahsulot sifat standartlari va me’yoriy texnik 
hujjatlami rasmiylashtirish tartibi hamda sertifikatlashtirish jarayonlarini 
o‘tkazish tartibi turli mamlakatlarda turlicha. Bu esa xalqaro savdo 
tizimida texnik to‘siqlami yuzaga keltiradi. Shuning uchun mahsulotga 
ishlab chiqilgan standardarning va sertifikatlashtirish qoidalarining 
uyg‘unligi xalqaro bozorda raqobatchilaming teng huquqli hamkorligini 
ta’minlovchi va xalqaro miqyosda hal qiluvchi omil hisoblanadi.

DORI VOSITALARI, TIBBIY TEXNIKA VA TIBBIY BUYUMLARNI 

SERTIFIKATLASHTIRISH TIZIMI

0 ‘zbekiston Respublikasida farmatsevtik mahsulotni 

sertifikatlashtirish tizimining qonuniy asoslari
Farmatsevtik mahsulotlarni sertifikatlashtirish 0 ‘zbekiston Res- 
publikasining “Mahsulot va xizmatlami sertifikatlashtirish to‘g‘risida”gi 
Qonuniga muvofiq 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
tomonidan 2002-yil 5-dekabrdagi 427-sonli qarorida tasdiqlangan 
majburiy sertifikatlashtirishdan o ‘tadigan mahsulot va xizmatlarning 
ro‘yxati asosida amalga oshiriladi. Qonunda import va eksport qilinadigan 
mahsulotlarni sertifikatlashtirish shartlari belgilangan. Bunda majburiy 
sertifikatlashtirishdan o‘tadigan mahsulot uning belgilangan talablarga 
muvofiqligini tasdiqlaydigan muvofiqlik sertifikati va muvofiqlik belgisiga 
ega bo‘lishi kerakligi qayd etilgan. Muvofiqlik sertifikati bo‘lmagan 
mahsulot Milliy sertifikatlashtirish tizimi qoidalariga binoan
sertifikatlashtirish o‘tkazish muammosi hal etilmaguncha bojxona 
organlarida ushlab turiladi.
Qonunda, shuningdek, yuridik va jismoniy shaxslar tashabbusi bilan 
istalgan mahsulotning me’yoriy hujjatlarga muvofiqligini qayd etish 
maqsadida ixtiyoriy sertifikatlashtirish tartibi ham ko‘zda tutilgan. Undan 
tashqari, qonunda, majburiy sertifikatlashtirish qoidalarini buzgan ishlab 
chiqaruvchilarning javobgarligi hamda asoslanmagan holda sertifikat 
bergan yoki buyurtmachining tijorat sirlarini oshkor etgan 
sertifikatlashtirish organlariga nisbatan javobgarlik tartiblari keltirilgan. 
Majburiy sertifikatlashtirishdan o‘tish lozim boMgan mahsulotning savdosi 
bilan uning sertifikatisiz shug‘ullanganlik uchun sotilgan mahsulot 
qiymatiga teng jarima undiriladi. Jarima to‘lash sertifikatlashtirishni 
o‘tkazishdan ozod etmaydi.

Sertifikatlashtirish qoida va talablarini buzgan sertifikatlashtirish 

subyektlariga belgilangan qonunchilik asosida chora va sanksiyalar 
qo‘llanadi. Ularga mansabdor shaxslarni ma’muriy javobgarlikka tortish, 
jarimalar, litsenziya va akkreditatsiya attestatlarining amal qilishini 
to‘xtatish yoki ulardan mahrum qilish, tovarlarni davlat hisobiga musodara 
qilish yoki nomuvofiqlik aniqlanganda uni yo‘q qilish, mol-mulk 
musodarasi, tartib-qoidani buzganligi uchun mas’ul shaxslarni ozodlikdan 
mahrum etish kabi choralar kiradi.
Aholini yuqori sifatli va bezarar dori vositalari bilan ta’minlashda 
yagona davlat siyosatini amalga oshirish va iste’molchilar manfaatini 
himoya qilish maqsadida 0 ‘zbekiston Respublikasida 2003-yil 1-
yanvardan dori vositalarining majburiy sertifikatsiyasi joriy etildi. Bunda
sertifikatlashtirish idoralari tomonidan buyurtmachiga sertifikatlashtirish 
sxemasiga asosan farmatsevtik mahsulotning yagona namunadagi 
muvofiqlik sertifikati beriladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi hududida faqat 
muvofiqligi tasdiqlangan dori vositalarining savdosiga ruxsat etiladi.
Respublika farmatsevtika tizimida majbariy sertifikatlashtirish joriy 
etilishi dori vositalarini ishlab chiqaruvchi va distribyutsiyasi bilan 
shug‘ullanuvchi korxonalarga sifatli mahsulot ishlab chiqarish va sotish 
bo‘yicha mas’uliyat va majburiyat yuklaydi.
Dori vositalarini sifat standartlari talablariga muvofiqligini tekshirish 
bo‘yicha sertifikatsiya sinovlari akkreditatsiyadan o ‘tgan dori vositalari 
sifatini nazorat qilish laboratoriyalarida o'tkaziladi. Hozir Respublikada 
akkreditatsiyadan o‘tgan sinov laboratoriyalari va sertifikatsiya idoralari 
asosida faoliyat yuritayotgan sertifikatlashtirish tizimi shakllangan. Ularga 
quyidagi sertifikatlashtirish organlari kiradi:
0 ‘zR SSV dori vositalari ekspertiza va standartizatsiya Davlat markazi 
qoshidagi tibbiy mahsulotlarni sertifikatlashtirishning Markaziy idorasi; 
DVESDM Markaziy sertifikatlashtirish idorasining Andijon filiali; 
DVESDM Markaziy sertifikatlashtirish idorasining Urgench filiali; 
DVESDM Markaziy sertifikatlashtirish idorasining Samarqand filiali; 
DVESDM Markaziy sertifikatlashtirish idorasining Qarshi filiali;
Toshkent farmatsevtika instituti qoshidagi dori vositalari standartizatsiyasi 
ilmiy markazi (DVSIM);
MCHJ “S o f D o r i” tibbiy mahsulot sertifikatsiya organi.Yuqorida ko‘rsatilgan 
sertifikatlashtirish idoralari qoshida akkreditatsiyadan o‘tgan sinov laboratoriyalari faoliyat yuritadi.
Markaziy idora sertifikatlashtirish tizimini bir markazdan turib muvofiqlashtiradi va faoliyatining nazoratini amalga oshiradi.
Dori vositalarining sertifikatlashtirilishini o‘tkazish tartibi
Farmatsevtik mahsulotni sertifikatlashtirishni o'tkazish uchun yagona 
qoidalar belgilangan. Bu qoidalar mahalliy ishlab chiqarilgan va xorijdan 
keltiriladigan barcha farmatsevtik mahsulotga taalluqlidir.
Farmatsevtik mahsulotning sertifikatsiyasi “0 ‘zstandart” agentligi 
tomonidan akkreditatsiyadan o‘tgan tibbiy mahsulotlarni 
sertifikatlashtirish idoralari tomonidan amalga oshiriladi. Farmatsevtik 
mahsulotni ishlab chiqarish va sifat tizimining sertifikatsiyasi esa sifat va 
ishlab chiqarish tizimini sertifikatlashtirish uchun akkreditatsiyadan o ‘tgan 
idoralar tomonidan o ‘tkaziladi. Sertifikatlashtirish sinovlari mazkur 
mahsulotni sertifikatlashtirishda me’yoriy hujjatlarda keltirilgan sinovlarni 
o ‘tkazish huquqiga ega bo‘lib, texnik kompetentligi va mustaqilligi

bo‘yicha akkreditatsiyadan o‘tgan sinov laboratoriyalari va markazlari 

tomonidan amalga oshiriladi.
Sertifikatlashtirishni o‘tkazish uchun buyurtmachi belgilagan tartibda 
“0 ‘zstandart” agentligi tomonidan akkreditatsiyadan o'tgan tibbiy 
mahsulotlarni sertifikatlashtirish tizimiga kirgan sertifikatlashtirish 
idorasiga buyurtma beradi. Buyurtmaga quyidagi hujjatlarning nushalari 
¡lova qilinishi lozim:
- muvofiq faoliyat turi uchun berilgan litsenziya;
- ishlab chiqaruvchi korxonada o‘tkazilgan tahlil natijalari keltirilgan 
bayonnomalar (mahalliy ishlab chiqaruvchilar uchun) yoki xorijiy 
firmalarning sifat tahlil natijalari me’yoriy hujjatlarga mosligi to‘g‘risidagi 
xulosalarni o ‘z ichiga olgan tahlil sertifikatlari;
-yo‘l-transport hujjatlari (schet-faktura, yukxati yoki invoys).
Sertifikatlashtirish idorasi buyurtmachi tomonidan taqdim etilgan buyurtma asosida 
buyurtmani ro‘yxatdan o'tkazadi, sertifikatsiya 
sxemasini tanlaydi va sinovlarni o‘tkazish uchun dori vositalaridan 
namuna oladi. Dori vositalarining namunalari sertifikatlashtirish sinovlari 
uchun me’yoriy hujjatlarda keltirilgan ko‘rsatkichlar bo‘yicha tahlilni 
o‘tkazish uchun zarur bo‘lgan miqdorda tanlab olinadi. Arbitraj tahlilini 
o‘tkazish zarurati bo‘lganida to‘liq ikki martali tahlilni o'tkazish uchun 
qo‘shimcha namuna olinadi.
Namunalarni tanlash, ularning yorliqlanishi va tamg‘alanishi. shuningdek, 
ularni sinov joylariga etkazib berish jarayonlari sertifikatlashtirish idorasi tomonidan buyurtmachi ishtirokida amalga 
oshiriladi. Bunda namuna olish dalolatnomasi ikki nusxada tuziladi. 
Namunaning olinishi va saqlanishining to‘g‘ri amalga oshirilishi uchun 
javobgarlik sertifikatlashtirish idorasi zimmasiga yuklatiladi.
Bojxona ta’minoti ostidagi import bo’yicha keltirilgan dori vositalari 
namunalarini olish sertifikatlashtirish idorasining vakili, bojxona 
nazoratchisi va mahsulot egasining ishtirokida amalga oshiriladi. Bunda 
dalolatnoma uch nusxada tuzilib, ikkinchi nusxasi bojxona organiga 
topshiriladi.
Dori vositalarini sertifikatlashtirish idorasi sinovlarni amalga oshirish 
uchun namunalarni akkreditatsiyadan o ‘tgan laboratoriyaga beradi. 
Mazkur sinov laboratoriyasi dori vositalarining tahlilini o ‘tkazadi, tahlil 
natijalarini o‘rganib, tahlil bayonnomasini rasmiylashtiradi va sertifikatlantirish 
idorasiga yuboradi. Mahalliy va xorijiy dori vositalarining sertifikatlashtirish jarayonidagi sifat nazorati 0 ‘zbekiston 
Respublikasi SSV tomonidan mazkur dori vositasini qayd etish vaqtida
tasdiqlangan me’yoriy hujjatlar (sifat standartlari) asosida o‘tkazilishi 
zarur.
Bir vaqtning o‘zida dori vositasining 5 tadan ortiq seriyasi 
sertifikatlashtirish uchun topshirilsa, sifat nazorati barcha ko‘rsatkichlar 
bo‘yicha dori vositalari seriyasining miqdoriga ko‘ra tanlanma usulda (har 
bir uchinchi, beshinchi va h.k. seriyalar uchun) amalga oshiriladi. Ijobiy 
natijalar kuzatilsa, qolgan seriyalarning sifat nazorati “Tasvirlanishi”, 
“Qadoqlanishi”, “Yorliqlanishi”, zarur bo'lganda “Chinligi” ko‘rsatkichiari asosida o'tkaziladi.
Dorivor o'simlik xom ashyosining 5 tadan ortiq seriyasi bir vaqtda 
sertifikatlashtirish uchun topshirilsa, sifat nazorati barcha ko‘rsatkichlar 
bo'yicha partiya hajmiga ko'ra har bir seriyadan tanlov usulida amalga 
oshiriladi. Tahlil natijasida ijobiy natijalar aniqlansa. qolgan seriyalarning 
sifat nazorati “Chinligi”, “Maydalanganlik darajasi”, “Namlik”, “Ombor 

zararkunandalari bilan zararlanish darajasi” va zarur bo'lganda, 

“Radioktivlik” ko'rsatkichi bo‘yicha olib boriladi.
In’eksiya uchun dori vositalari va ko‘z tomchilari qo'shimcha 
ravishda chinlik, rN, ranglilik, tiniqlilik ko'rsatkichlari bo‘yicha seriyali 
majburiy nazorat qilinadi. Zarur bo‘lganda in’eksion dori vositalarining 
tahlili “Sterillik” ko'rsatkichi bo'yicha ham tahlil qilinadi. Bu holda 
muvofiqlik sertifikati dori vositalarining butun keltirilgan partiyasiga 
beriladi.
Infuzion, zarur bo'lganda, in’eksion dori vositalari qo'shimcha 
ravishda “Pirogenlik” ko'rsatkichi bo'yicha tahlildan o'tkaziladi.
GMP sifat sertifikatiga ega, shuningdek, mahsulotni barcha 
belgilangan qonun-qoidalar asosida to'g'ridan-to'g'ri keltirish kontraktlari 
asosida olib keluvchi xorijiy ishlab chiqaruvchilarning dori vositalarining 
sifat nazorati “Tasvirlanishi”, “Qadoqlanishi”, “Markirovka” va zarur 
bo'lganda, “Chinlik” ko'rsatkichlari bo'yicha amalga oshirilishi mumkin.
Ishlab chiqaruvchi korxonaning sertifikati mavjud bo'lmaganda yoki 
taqdim etilgan analitik pasportda me’yoriy hujjatlarda ko'zda tutilgan 
barcha ko'rsatkichlar to'liq ko'rsatilmaganda, dori vositalarining sifat 
nazorati barcha ko'rsatkichlar bo'yicha olib boriladi.
Quyidagi farmatsevtik mahsulot barcha ko'rsatkichlar bo'yicha 
majburiy nazoratdan o'tkaziladi:
- dori vositalarini ishlab chiqarishda ishlatiladigan substantsiyalar (dori
moddalari);
- belgilangan ro'yxatga rasman kiritilgan giyohvandlik vositalari va
psixotrop moddalar;
- narkoz (shu jumladan, ingalyatsion narkoz) uchun ishlatiladigan dori 
vositalari (kislorod va azot (Ill)-oksiddan tashqari);
- rentgenokontrast vositalar.
Sertifikatlashtirish tahlilining ijobiy natijalari asosida 
sertifikatlashtirish idorasi dori vositalari uchun muvofiqlik sertifikatini 
rasmiylashtiradi, uni 0 ‘zbekiston Respublikasi Milliy sertifikatlashtirish 
tizimining davlat reestriga qayd etadi va buyurtmachiga beradi.
Dori vositasining sifat ko‘rsatkichi me’yoriy hujjatlar talabiga 
nomuvofiqligi aniqlangan holatda, sinov laboratoriyasi sinov bayonnomasi 
bilan birga xulosani sertifikatlashtirish idorasiga yuboradi. Bu holatda 
sertifikatlashtirish idorasi nomuvofiqlik bayonnomasini rasmiylashtiradi 
va bu to‘g‘rida 3 kun ichida ta’minotchi (ishlab chiqaruvchi), 
“0 ‘zstandart” agentligi, 0 ‘zbekiston Respublikasi bojxona idoralari va 
0 ‘zbekiston Respublikasi SSV Dori vositalari va tibbiy texnika sifatini 
nazorat qilish bosh boshqarmasiga xabar beradi.
Dori vositalarini sertifikatlashtirish vaqtida belgilangan talablarga 
muvofiqligini kelgusida tasdiqlanishi maqsadida sertifikatlangan 
mahsulotning nazorati sertifikatlashtirish idorasi tomonidan o‘tkaziladi. 
Sertifikatga ega dori vositalari bo‘yicha inspektsion nazorat kamida yiliga 
bir marta amalga oshiriladi. Inspektsion nazorat natijalariga asosan 
sertifikatlashtirish idorasi mazkur dori vositalariga berilgan muvofiqlik 
sertifikati amal qilishini to‘xtatib qo‘yishi yoki uni bekor qilishi mumkin.
Sertifikatlashtirish sxemalari
Mahsulot namunalari sinovlarining ijobiy natijalari asosida 
uning majburiy ko'rsatkichlar va birinchi navbatda, bezararligi bo‘yicha 
muvofiqligini baholashni ko‘zda tutadi. Mazkur sxema buyicha nazorat 
qilingan mahsulot sertifikat bilan birga, muvofiqlik belgisi bilan 

yorliqlanishi ta’minlanadi buyurtmachining buyurtmasida mahsulot uchun 

me’yoriy xujjat aniq belgilanmagan hollarda ham qo‘llanadi.. Akkreditatsiyadan 
o ‘tgan laboratoriyalarda majburiyko’rsatkichlar asosida mahsulot sinovini o‘tkazish, keyinchalik ham, savdo tizimidan saralab olingan tanlanma mahsulot sifatini davriy 
ravishda nazorat qilish jarayonlarini. Mahsulotning 
sifat nazorati ro‘yxatidan tashqari,sertifikatlashtirish idorasi tomonidan buyurtmachining ishlab chiqarish va sifat menejmenti tizimini nazoratini ko‘zda tutadi (agar korxonada sifat 
tizimining ishlab chiqilgan va sertifikatlashtirilgan bo‘lsa). Mazkur sxema
asosida mahsulotga muvofiqlik belgisi berilib, korxonada davriy ravishda 
inspektsion nazoratni o‘tkazish maqsadida mahsulot sinovlari amalga 
oshiriladi.Sertifikatlashtirish idorasi akkreditatsiyadan o‘tgan 
laboratoriyada o‘tkazilgan sinovlar bayonnomasi asosida muvofiqlik va - 
gigienik sertifikatni berish bilan birga, ishlab chiqaruvchi korxona va 
savdo tizimidan tanlab olingan namunalar sinovlarini o'tkazish orqali 
sertifikatlangan mahsulotning inspektsion nazoratini ko‘zda tutadi. 
Mahsulotning saqlanish muddati asosida nazoratning davriyligi belgilanadi. 
Mazkur sxemada mahsulotning muvofiqlik belgisi bilan yorliqlanishi ham 
ko'zda tutiladi.
Sertifikatlashtirish idorasi mahsulot sinovlari bilan birga, ishlab 
chikarish yoki sifat menejmenti tizimining nazorati va bu nazoratdan keyingi 
sertifikatlashtirilgan mahsulot va ishlab chiqarish jarayonining inspektsion 
nazoratini ham ko‘zda tutadi. Bu sxemada ishlab chiqarish holati nazoratida 
ishlab chiqarish (sifat) tizimlari sertifikatsiyasi bo'yicha ekspertlaming 
ishtiroki zaruriy shart hisoblanadi.
6- sxema. Sifat menejmenti tizimini baholash va keyinchalik uning
inspektsion nazorati uchun “O'zstandart” agentligi tomonidan
akkreditatsiyadan o'tgan sifat menejmenti tizimini sertifikatlashtirish 
organi jalb etiladi va shu bilan 5-sxemadan farqlanadi.
7- sxema. Asosan import mahsulotlar partiyasini sertifikatlashtirish 
uchun qoMlaniladi. Bu sxema bo‘yicha sertifikatlashtirish idorasi, odatda, 
o'zining akkreditatsiyadan o'tgan laboratoriyasiga me’yoriy xujjatlar 
talablariga asosan mahsulot identifikatsiyasini, seriyadan namunalar tanlab 
olishni va keyinchalik amalga oshiriladigan sinovlami olib borish uchun 
ko'rsatma beradi.
8- sxema. Yakka holda ishlab chiqaruvchi, import qilinuvchi yoki 
sotiluvchi mahsulotning sinovlarini amalga oshirishda qo'llanadi. Bunda 
sinovlar, baholash va sertifikat muayyan bir mahsulotga oid boMib, 
keyinchalik buyurtmachi tomonidan sertifikatlangan mahsulotning 
muvofiqlik belgisi bilan yorliqlanish amalga oshiriladi.
9- sxema. Mahsulot sifatining belgilangan talablarga muvofiqligini 
tasdiqlovchi ta’minotchining deklaratsiyasi va unga ilova qilingan me’yoriy 
xujjatlar muvofiqligining isboti sifatida qoilanadi. Bu sxema bilan 
buyurtmachi akkreditatsiyadan o'tgan laboratoriyada sinovlarning 
o'tkazilishi yoki sifat menejmenti tizimini sertifikatlashtirishni yohud ham 
unisi, ham bunisining o'tkazilishini ta’minlab, keyinchalik deklaratsiya 
qabul qilib, standartlashtirish idorasiga sertifikatsiyaga buyurtma beradi.

9-sxemani qo'llashning zaruriy sharti - buyurtmachida mahsulotning 

belgilangan talablarga muvofiqligini bilvosita yoki bevosita tasdiqlovchi 
barcha xujjatlar boMishidir. 
Agar mazkur shart bajarilmasa. sertifikatlashtirish idorasi buyurtmachiga mahsulotni boshqa sxema bo‘yicha sertifíkatlashtirishni taklif etadi.
«Bir turdagi mahsulotlarni majburiy sertifikatlashtirish qoidalari»ning 

VI bandiga muvofiq («Ckzstandart» agentligi tomonidan 2005-yil 7- 

sentyabrda 340 sonl ibuyruq bilan tasdiqlangan) 0 ‘zbekiston Respublikasida farmatsevtik mahsulotlarga faqat 3, 4 va 7-sxemalar qoMlanishi mumkin.
0 ‘zbekiston Respublikasida dori vositalarini sertifikatlashtirish, asosan, 
mahsulot partiyalarini sertifikatlashtirish yo‘l¡ bilan amalga oshiriladi (7- 
sxema), bu Respublikada sotilayotgan dori vositalarining asosiy qismi yaqin 
va uzoq xorijiy mamlakatlardan import qilinishi bilan bog'liqdir.
Farmatsevtik bozorning ko‘p qismini egallagan mahalliy va xorijiy 
farmatsevtik korxonalar uchun ishlab chiqarish holatining nazoratini o‘z ichiga 
oigan sxemaning qoilanishi maqsadga muvofiqdir (3, 4-sxemalar). Bunda 
korxonaga seriyali ishlab chiqarish uchun muvofiqlik sertifikati taqdim 
etiladi va korxona o'z mahsulotining seriyaviy nazoratidan ozod etiladi. 
Sertifikat uch yil muddatga beriladi, mahsulotga muvofiqlik belgisi bilan 
yorliqlanishi mumkin. Bunda ishlab chiqarishning sifat nazorat tizimi 
mavjudligi yoki "Sifatli ishlab chiqarish amaliyoti" (GMR) talablariga 
muvofiqligi asosiy shart hisoblanadi.
Har bir muayyan holatda qoMlanishi mumkin bo‘lgan sertifikatlashtirish 
sxemasi sertifikatsiya idorasi tomonidan buyurtmachining taklifi, keltirilgan 
mahsulotlarning xajmi va muddati, sinov usullari, mazkur mahsulotni 
ishlab chiqarish va iste’molining o‘ziga xos tarafiarini hisobga oigan holda 
belgilanadi.Buyurtmachi muvofiqlik sertifikati bo'lgan va muvofiqlik belgisi bilan 
yorliqlangan mahsulotni reklama qilish 
huquqiga ega. 
Tibbiy mahsulotlarni sertifikatlashtirish organining asosiy maqsadlari quyidagilardir:
mamlakat korxonalari, qoʻshma korxonalar va tadbirkorlar xalqaro miqyosdagi iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy hamkorlikda va xalqaro savdo-sotiqda ishtirok etishlari, shuningdek, Oʻzbekiston Republikasi yagona tovar bozorida faoliyat olib borishlari uchun sharoit yaratish;
isteʼmolchilarni odamlarning hayoti, sogʻligʻi va atrof muhit uchun xavfli boʻlgan sifatsiz mahsulotlardan himoya qilish;
tibbiy mahsulotlarning jahon bozorida raqobat qila olishiga yordam berish;
betaraflik (holislik)ni kafolatlash;
sertifikatlashtirish jarayonlari boʻyicha qarorlar uchun masʼullik;
xizmatlar va maʼlumotlarning ochiqligi
Tibbiy mahsulotlarni sertifikatlashtirish organining asosiy vazifalari quyidagilardir:
oʻz akkreditatsiya sohasida tibbiy mahsulotlarni sertifikatlashtirish;
sertifikatlashtirilgan mahsulotlar oʻstidan nazoratni amalga oshirish;
Tibbiy mahsulotlarni sertifikatlashtirish organi koʻpgina farmatsevtika kompaniyalari, shuningdek, “Atm Sanita Farm” MCHJ, “Laxisam Farmasyutikalz” MCHJ, “Uzmedimpeks” DUK, “Dori Darmon” AK, “Jurabek laboratoriyez” MCHJ QQ, “Nobel Farmsanoat” MCHJ QK, “Radiks” MCHJ, “Baxtteks” MCHJ, “Laxisam” MCHJ, “Nika Pharm” DXO, “Health Line” MCHJ QK, “Magnum Medikal” MCHJ, “ATM Sanita PHarma” MCHJ CHK, “Samsun Tashkent Farm LTD” MCHJ QK, “Dentafill Plus” MCHJ, “Kon preparatlari” ICHK, “Remedy” MCHJ QK, “Immunomed” MCHJ, “Uzximfarm” AJ, “Uzgermed Pharm” MCHJ QK va boshqalar kabi maxalliy farmatsevtika korxonalari bilan tibbiy mahsulotlarni sertifikatlashtirish yuzasidan xamkorlik qiladi.
3. Auditorlik xizmati – Kompaniya, korxona, tashkilot va boshqalarning moliya-xoʻjalik faoliyati holatini xolis tekshiruvchi firmalar. Bu firmalarning xizmatchilari belgilangan tartibda auditorlik faoliyati bilan shugʻullanish uchun huquqi boʻlgan va auditorlik kasbkor roʻyxati (reyestri)ga kiritilgan mutaxassislar boʻlib, auditorlar deb ataladi. Auditorlik xizmati xoʻjalik yurituvchi subyektlar bilan auditorlik firmalari urtasida tuziladigan shartnoma asosida amalga oshiriladi. Bunday firmalar Auditorlik xizmatini bajarish uchun tegishli kompaniya, korxona va tashkilotlar faoliyatini nazorat qiladigan davlat organlari (Oʻzbekistonda Adliya, Moliya vazirliklari)dan maxsus ruxsatnoma (litsenziya) oladilar. Auditorlik xizmatining asosiy vazifasi tekshirilayotgan korxonaning moliyaviy ahvoli toʻgʻrisida xolis xulosa berishdan iborat. Bu xulosa ushbu korxonaning faoliyati toʻgʻrisidagi yillik hisobotda shu korxonaning rasmiy balansi hamda foyda va zarari hisoblari bilan birgalikda qonun bilan belgilangan tartibda eʼlon qilinadi. Auditorlik xizmati xulosasi ijobiy yoki salbiy boʻlishidan qatʼi nazar korxonaning moliyaviy holatini tasdiklovchi mustaqil hujjat hisoblanadi. Auditorlik xizmati nazorat ishlari bilan birga maslahat xizmatlarini ham bajaradi.
Auditorlik xizmati birinchi marta 19-asrning 40-yillarida Angliyada aksiyadorlik jamiyatlari moliya-xoʻjalik faoliyatini tekshirish bilan bogʻliq holda paydo boʻldi. 20-asrning 70-yillariga kelib jahon mamlakatlarida Auditorlik xizmati standartlari yaratila boshladi. MDH mamlakatlari, shu jumladan Oʻzbekistonda dastlabki auditorlar 90-yillarning boshlarida paydo boʻldi. Oʻzbekistonda 300 dan ortiq auditorlik firmalari faoliyat koʻrsatadi (2000). Oʻzbekiston Respublikasi hududida ish olib boruvchi auditorlik firmalari va mustaqil auditorlar ixtiyoriy asoslarda mustaqil jamoat tashkiloti boʻlgan Oʻzbekiston Respublikasi Auditorlar palatasiga uyushgan. Oʻzbekistonda Auditorlik xizmati 1992-yil 9-dekabrda qabul qilingan Oʻzbekiston Respublikasining „Auditorlik faoliyati toʻgʻrisida“ Qonuniga muvofiq olib boriladi.
Auditorlik tashkilotlarining asosiy vazifalari
Quyidagilar auditorlik tashkilotlarining asosiy vazifalari hisoblanadi:
xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy hisobotlarining tahlili va ishonchliligini tasdiqlash;
xo‘jalik faoliyati samaradorligini real va haqqoniy baholash;
mulkdorlar, aksiyadorlar, investorlar, kreditorlar va boshqa moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar huquqlarini himoya qilish;
xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyati samaradorligini oshirish bo‘yicha amaliy takliflarni ishlab chiqish.
Auditorlik tashkilotlari zimmalariga yuklatilgan vazifalarga muvofiq moliyaviy hisobotlarning ishonchliligini hamda u bilan bog‘liq bo‘lgan moliyaviy axborotning buxgalterlik hisob-kitobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiqligini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazadi, shuningdek professional xizmatlar ko‘rsatadi.
(6-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 22-avgustdagi PQ-2225-sonli qarori tahririda — O‘R QHT, 2014-y., 35-son, 444-modda)
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyati samaradorligini tahlil qilish va baholashda auditorlik tashkilotlari, avvalambor daromadlilik (rentabellik), kapitaldan foydalanish darajasi, moliyaviy barqarorligi, to‘lov qobiliyati va o‘zini-o‘zi moliyalash darajasi, ishdagi faollik mezonlaridan kelib chiqadi.
Auditorlik tashkilotlarining huquq va majburiyatlari
Auditorlik tashkilotlari:
auditorlik tekshiruvini o‘tkazish to‘g‘risida qaror qabul qilish uchun xo‘jalik yurituvchi subyektning ta’sis hujjatlari va buxgalteriya hisobi hamda moliyaviy hisobotlari bilan oldindan tanishib chiqish;

auditorlik tekshiruvini olib borish shakllari va uslublarini mustaqil ravishda belgilash;

auditorlik tekshiruvini o‘tkazishda xo‘jalik yurituvchi subyektning moliya-xo‘jalik faoliyatini amalga oshirish bilan bog‘liq hujjatlari bilan to‘liq tanishib chiqish, shuningdek ushbu hujjatda hisobga olingan har qanday mulkning aniq mavjudligi yoki har qanday majburiyatlarning aniq holatini tekshirish;
auditorlik tekshiruvi davomida yuzaga kelgan savollar bo‘yicha xo‘jalik yurituvchi subyektning moddiy javobgar shaxslaridan og‘zaki va yozma tushuntirishlar hamda auditorlik tekshiruvi uchun zarur bo‘lgan qo‘shimcha ma’lumotlarni olish;
xo‘jalik yurituvchi subyektdan uchinchi shaxslar axborotining yozma tasdiqnomasini olish;
xo‘jalik yurituvchi subyekt ishonchli auditorlik xulosasini tayyorlash uchun barcha zarur bo‘lgan axborotni bermagan taqdirda auditorlik tekshiruvini o‘tkazishdan bosh tortish;
auditorlik tekshiruvini o‘tkazishda auditorlar va boshqa mutaxassislarni ishtirok etishga belgilangan tartibda jalb etish;
auditorlik tekshiruvini olib borish davrida xo‘jalik yurituvchi subyektga buxgalteriya hisobini yo‘lga qo‘yish, tiklash, olib borish hamda moliyaviy hisobotni tayyorlashdan tashqari professional xizmatlar ko‘rsatish va xo‘jalik yurituvchi subyektning taftish komissiyasi (taftishchisi) funksiyasini amalga oshirish;
(7-bandning to‘qqizinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 22-avgustdagi PQ-2225-sonli qarori tahririda — O‘R QHT, 2014-y., 35-son, 444-modda)
respublika auditorlar jamoat birlashmasiga a’zo bo‘lish huquqiga egadir.
auditorlik xizmatlarini ko‘rsatish to‘g‘risidagi shartnomaga muvofiq auditorlik tekshiruvini o‘tkazish chog‘ida xalqaro audit standartlarini qo‘llash;
(7-band O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 22-avgustdagi PQ-2225-sonli qaroriga asosan o‘n birinchi xatboshi bilan to‘ldirilgan — O‘R QHT, 2014-y., 35-son, 444-modda)
Auditorlik tashkilotlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo‘lishlari mumkin.
Auditorlik tashkilotlari:
auditorlik faoliyatini amalga oshirishda qonun hujjatlarida belgilangan litsenziya talablari va shartlariga amal qilishi;
auditorlik tekshiruvini o‘tkazish bo‘yicha shartnoma tuzishdan avval buyurtmachining talabiga ko‘ra auditorlik faoliyatini amalga oshirishga tegishli litsenziya, auditor (auditorlar)ning malaka sertifikatini ko‘rsatishi;
xo‘jalik yurituvchi subyektning talabiga ko‘ra auditorlik tekshiruvini o‘tkazish bo‘yicha qonun hujjatlaridagi talablar, auditorning fikr-mulohazalari asoslanadigan huquqiy normalar to‘g‘risida axborot taqdim etishi;
auditorlik tekshiruvini amalga oshirishda olingan axborotlarni sir saqlashi;
auditorlik hisobotida moliya-xo‘jalik operatsiyalarining qonuniyligini buzish holatlari va ularni bartaraf etish bo‘yicha takliflarni aks ettirishi;
auditorlik xulosalari va hisobotlarining nusxalari auditorlik tashkilotida besh yildan kam bo‘lmagan muddat saqlanishini ta’minlashi;
(8-bandning yettinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 22-avgustdagi PQ-2225-sonli qarori tahririda — O‘R QHT, 2014-y., 35-son, 444-modda)
xo‘jalik yurituvchi subyektning mansabdor shaxslari va boshqa xodimlari mazkur subyektga zarar keltirganligiga yaqqol guvohlik beruvchi holatlarni aniqlagan taqdirda bu to‘g‘rida rahbariyat (mulkdor)ni xabardor qilishi hamda auditorlik xulosasida tegishli ravishda qayd etishi shart. Zarur hollarda auditorlik tekshiruvining natijalarini aksiyadorlarga yetkazish uchun ularning qonun hujjatlarida belgilangan tartibda umumiy majlisini chaqirishni talab qilishi; auditorlarning har yili bir marta malaka oshirish kurslaridan o‘tishlarini ta’minlashi;
(8-bandning to‘qqizinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 22-avgustdagi PQ-2225-sonli qarori tahririda — O‘R QHT, 2014-y., 35-son, 444-modda)
respublika auditorlar jamoat birlashmasining talabiga ko‘ra auditorlik tashkilotlarini majburiy reyting baholash uchun axborot taqdim etishi shart.
(8-bandning o‘ninchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 22-avgustdagi PQ-2225-sonli qarori tahririda — O‘R QHT, 2014-y., 35-son, 444-modda)
auditorlar faoliyati sifatini nazorat qilishni ta’minlash;
(8-band O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 22-avgustdagi PQ-2225-sonli qaroriga asosan o‘n birinchi xatboshi bilan to‘ldirilgan — O‘R QHT, 2014-y., 35-son, 444-modda)
Auditorlik tashkilotlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa majburiyatlarga ham ega bo‘lishlari mumkin.
Auditorlar nazorat yoki huquqni muhofaza qilish organlarining topshiriqlariga binoan faqat auditorlik tashkiloti bilan nazorat yoki huquqni muhofaza qiluvchi organlar o‘rtasida tuzilgan shartnoma asosida turli tekshiruvlarni o‘tkazishda mutaxassislar sifatida ishtirok etishlari mumkin.