O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to’qimachilik va yengil sanoat istituti huzuridagi bog’ot yengil sanoat texnikumi

2. O’zgaruvchan tok zanjirida aktiv va sigim qarshilik.
R aktiv qarshilik va S sigim kondensatorga ega bulgan o’zgaruvchan tok zanjiri berilgan bulsin (2-rasm). Ttushinarli bulishi uchun tokning boshlangich fazasi nolga teng va tok gorizantal joylashgan vektor bilan ifodalanadi (3-rasm) deb olamiz.
Aktiv qarshilikdan tok utishi uchun U kuchlanish talab etiladi. Bu kuchlanishning fazasi tok fazasiga mos keladi.
Elektr zanjiri aktiv qarshilikdan tashkari, shuningdek, sigim karshiligi ga xam egadir, shunday ekan x sigim karshiligiga ega bulgan kondensator zanjirida I tok xosil bulishi uchun yana kuchlanish talab kilinadi. U kuchlanish sigim qarshilikda kuchlanish pasayish deb ataladi. Bizga maxlumki kondensator zanjirida tok xosil kilish uchun zarur bulgan kuchlanish faza jixatidan tokdan 90 gradus keyinla koladi. Shuning uchun vektor diogrammada kuchlanish kuchlanish vektori 90 gradus keyinda
koladigan kilib kurilgan.

(2-rasm). (3-rasm).
Demak zanjir qismlaridagi kuchlanish U_a va U_c vektorlarning geometrik yigindisiga teng bulishi kerak. Bu vektorlarni geometrik usulda kushib uz kattaligi va yunalishi bilan kuchlanishning effektiv qiymatini aniqldovchi U vektorni xosil kilamiz.
U vektor faza jixatidan I tok vektori bilan mos tushmaydi:I vektori U vektoridan biror . burchakka oldinda keladi. Bundan tashkari, U vektori kuchlanishlar uchburchagi deb ataluvchi Oab tugri burchakli uchburchakning gipotenuzasi xisoblanadi. Uchburchakning Oa kateti U_a=IR ga teng, ab katet esa U_c=IX_c ga teng, yaxni

yoki

Bu tenglikni ikkala tomanidan kvadrat ildiz chikarib, kuydagini xosil ki lishimiz mumkin:

bundan

Bunda

z - zanjirning tula karshiligi deb ataladi.
() ushbu ifoda aktiv va sigim qarshiliklariga ega bulgan o’zgaruvchan tok zanjiri uchun OM konuning ifodasidir.

4-rasm. Qarshiliklar uchburchagi

() ifodaga kura aktiv va sigim qarshiliklariga ega bulgan zanjir uchun qarshiliklar uchburakgi kurish mumkin (4-rasm).

Qarshiliklar uchburchagidan zanjirdagi tok kuchi bilan unga berilgan kuchlanish orasidagi fazalar siljishi ni topish mumkin: