Doimiy va o‘zgaruvchan ko‘prikli sxemalar asosida r, L, c parametrlarni o‘lchash

AMALIY ISH №1

DOIMIY VA O‘ZGARUVCHAN KO‘PRIKLI SXEMALAR ASOSIDA R, L, C PARAMETRLARNI O‘LCHASH.


i


X_L X_c

1 rasm. Aktiv, induktiv va sig‗im qarshilikli o‗zgaruvchan tok zanjiri

1-rasmda tasvirlangan R aktiv qarshilik, L induktiv qarshilik va X_c sig`im qarshilikdan iborat bo‗lgan o‗zgaruvchan tok zanjirini o‗rganaylik. Zanjirga berilgan kuchlanish aktiv, induktiv va sig`im qarshiliklardagi kuchlanishlar tushuvining yig`indisidan iborat bo‗ladi.

U=U^A+U^L+U^C
Aktiv qarshilikda kuchlanish tushuvi
U^{A =} IR^a
Induktiv qarshilikdagi kuchlanish tushuvi
U_L=I L
Sig`im qarshilikda kuchlanish tushuvi
1
U^C=I _C
Ushbu kuchlanishlar uchun vektor diagramma quramiz. (2- rasm)
U
A
U


U U
U _I
0 _B
^U 2- rasm. Vektor diagrammasi
1 tokni gorizontal chiziq tarzida joylashtirib va tok yonalishida kuchlanishning aktiv tashkil etuvchi U_A ni qo‗yamiz. Bu kuchlanish fazasi jixatidan tok bilan mos keladi.
Kuchlanishning induktiv tashkil etuvchisi U_L ni faza jihatidan tokdan 90 ⁰ oldinda bo‗ladigan, kuchlanishning sig`im tashkil etuvchisi U<sub>C</sub> ni tokdan faza jihatidan 90 <sup>0</sup> orqada qoladigan qilib quramiz.
OAB to‘g`ri burchakli aktiv, induktiv va sig`im qarshiliklarga ega bo‘lgan, ketma ket ulangan zanjir uchun kuchlanishlar uchburchagi deb ataladi.
AB kateti U<sub>L</sub> induktiv va U<sub>C</sub> sig`m kuchlanishlarining pasayishlari ayrimasini aks ettiradi. U_A, U_L, U_C vektorlarning geometrik yig‗indisi, zanjirga berilgan U kuchlanish vektorini hosil qiladi. U_X vektor U kuchlanishning reaktiv tashkil etuvchisi.
OAB kuchlanishlar uchburchagidan Pifagor teoremasiga muvofiq
U=
bo‗ladi.
Aktiv, induktiv va sig‗im qarshilikli o‗zgaruvchan tok zanjirining umumiy qarshiligiuni topamiz. Buning uchun yuqoridagi ifodaga U_a, U_L va U_C kuchlanishlarning qiymatlarini qo‗yib yozamiz.
U=1

Bundan :
I= = ^U

2
Bu ifoda o‗zgaruvchan tok zanjiri uchun Om qonunini ifodalaydi. Bunda Z- zanjirning to‗la qarshiligi.


Z= 

Ifodaga asoslanib qarshiliklar uchburchagini quramiz. (3- rasm)

Qarshiliklar uchburchagi katetlardan biri R- aktiv qarshilikdan, ikkinchisi reaktiv

qarshilik
L  ¹
С
dan iborat.

X=
L ¹
c


R
3 – rasm. Qarshiliklar uchburchagi
Tok bilan kuchlanish orasidagi fazalar siljishi burchagini topish uchun qarshiliklar ushburchagi (3-rasm) dan foydalanish mumkin.

cos  ^R ;
Z
sin   ^X ;
Z
tg  ^X
R
L  ¹
_ С
R

Mazkur formulalardan o‗zgaruvchan tok zanjirlarini hisoblashda foyalaniladi.

Masala. Aktiv qarshiligi R= 10 Om va induktiv qarshiligi X_L=15,7 Om bo‗lgan g`altak chastotasi f=50 Gts bo‗lgan o‗zgaruvchan tok manbaiga ulangan.
G`altakdan o‗tadigan tok 5 A bo‗lsa, quydagilar aniqlansin.

1. 
   zanjirning to‗la qarshiligi;
   
2. 
   g`altak elementlaridagi kuchlanish;
   
3. 
   g`altakdagi kuchlanish tushuvi;
   
4. 
   g`altakning induktivligi;
   
5. 
   tok va kuchlanish orasidagi fazalar siljish burchagi. Yechish:
   

1.