O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

Yaxlitlanmagan 
baholar 
strategiyasida
sotib 
oluvchi 
tovarni, 
masalan, 1000 so'mda emas, balki 999,9 so'mda sotib oladi. Bu holda 
sotib oluvchi bunday baholarni past yoki baholarni o'matishning puxta 
va aniq hisob-kitoblaiga asoslanganligi ning isboti sifatida e’tirof etadi. 
Yoppasiga 
(ommaviy) 
sotib 
olishlar 
bahosi 
va 
baholarni 
tovarning sifati bilan uzviy bog‘langanligi strategiyalari
ham 
amaliyotda qo'llaniladi. 
Baholaming 
har 
qanday 
strategiyasida, 
raqobatchilarning 
baholarini tahlil qila borib, XYuS o'zi tomonidan taqdim etilishi 
mumkin bo'lgan chegirmalar tizimiga jiddiy e ’tibor bermog'i lozim. 
Jahon amaliyotida baholardan qilinadigan chegirmalarning 20ga yaqin turi 
mavjud. 
Masalan, 
«skonto» 
chegirmasining 
«3/12, 
tto 
30» tartibida ifodalanishida to'lov 30 kun ichida amalga oshirilishi 
kerak, agar sotib oluvchi to'lovni dastlabki 12 kun ichida amalga 

---

107 
oshirsa, u 3% kam to'laydi, degan m a’noni anglatadi. Aylanma 
uchun 
bonus 
chegirmalari 
ham 
qo'llaniladi. 
Aylanma 
sotuviga 
bog'liq 
ravishda 
u 
doimiy 
sotib 
oluvchilarga 
nisbatan 
qilinadi. 
Progressiv chegirmalar sotib olishning sifati, hajmi va davriyligiga 
bog'liq 
ravishda 
sotib 
oluvchiga 
taqdim 
etiladi. 
Tovarlaming 
almashtirilishi yoki shu bilan bog'liq bo'lgan chegirma shu firmadan 
oldin sotib olingan eski tovarni qaytarganligi uchun taqdim qilinishi 
mumkin. 
Tovariar 
xorijga 
sotilganda 
eksport 
chegirm 
alari 
qo'llaniladi. 
Funksional 
chegirmalar 
yoki 
savdo 
sohasidagi 
chegirmalar 
tovarlaming 
harakatlanishini 
amalga 
oshiruvchi 
xizmatlarga ma’lum bir funksiyalami bajarganligi uchun beriladi. 
Maxsus 
chegirmalar 
ishlab 
chiqaruvchi 
manfaatdor 
bo'lgan 
sotib 
oluvchilarga 
sotuvchi 
tom 
onidan 
taqdim 
etiladi.- 
Yashirin 
chegirmalar sotib oluvchilarga tekin namunalar ko'rinishida berilishi 
mumkin. 
Chegirmalarning 
oxirgi 
turiga 
shartnomalarda 
qayd 
etilmaydigan va og'zaki kelishuvlarga muvofiq amalga oshiriladigan 
konfidensial chegirmalar ham kiradi. 
Ustamalar 
baholarni 
shakllantirishda 
chegirmalarga 
nisbatan 
kamroq qo'llaniladi. Ularning qo'llanilishi tovariar sifatining ortishi, 
tovarlaming kreditga sotilishi va shunga o'xshashlar bilan bog'liq. 
Tovarlarga nisbatan baholami asoblash va baholarni shakllantirish 
strategiyasini 
samarali 
amalga 
oshirish 
uchun 
XYuS 
o'zi 
faoliyat ko'rsatadigan maqsadli bozorlarini33 aniqlab olmog'i, turli 
bozorlaming 
masshtablari 
va 
bozor 
talablarini 
qondirishning 
o'z 
imkoniyatlari to'g'risida aniq tasawurga ega bo'lmog'i kerak. 
Yaxlit 
olinganda 
bozor 
iqtisodiyotida 
bozor 
baholarini 
shakllantirishning 
umumiy 
belgilari 
bozoming 
turli 
sohalarida 
baholaming 
turli-tuman 
ko'rinishlarini 
qo'llash 
orqali 
amalga 
oshiriladi. Raqobatning erkinlik darajasi va baholami shakllantirishga 
(bular bozorlar tipini klassifikatsiya qilishda asosiy me’zon sifatida 

---

108 
maydonga chiqadi) bog'liq ravishda bozorlar quyidagi to'rt asosiy 
tiplarga ajratiladi: