O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

Taklif 
omillari
mol 
yetkazib 
beruvchi-sotuvchi 
tomonidan 
tovarning taklif bahosini o'rnatishga yordam beradi. Bu yerda bozorga taklif 
qilinayotgan 
tovarning 
umumiy 
soni 
va 
XYuS 
tomonidan bozorga yetkazib berilayotgan tovarning sonini (bo'lishi 
mumkin bo‘lgan boshqa mol yetkazib beruvchilarda shu tovaming 
zaxiralarini va XYuSdagi zaxiralami qo‘shgan holda) bilish juda 
muhim. Undan so‘ng tovarni bozorda sotishdagi ishlab chiqarish 
va muomala xarajatlariga va shuningdek, tovarni ishlab chiqarishda 
foydalanilgan ishlab chiqarish omillari va ishchi kuchining bahosiga 
aniqlik 
kiritib 
olish 
kerak. 
Odatda 
tabiiy 
resurslar, 
kapital 
va 
mehnatning 
baholari 
cheklanadi. 
Davlat 
va 
ijtimoiy 
fondlarga 
soliqlar, 
aksizlar 
va 
boshqa 
to'lovlar 
hamda 
ajratmalar, 
bojlar 
ajratiladi. 
Foyda 
va 
uning 
investitsiyalarga, 
rezerv 
va 
sug'urta 
fondlariga, 
dividendlar 
va 
boshqa 
maqsadlarga 
taqsimlanishi 
aniqlanadi. 
Muqobil 
ishlab 
chiqarish
imkoniyatlari 
bilan 
bog'liq 
bo'lgan 
om 
illar 
ham 
mavjud. 
Bu 
yerda 
gap 
XYuS 
ishlab 
chiqarish 

---

105 
imkoniyatlaridan- 
maksimal 
foydalanilganda 
m 
ahsulotlam 
ing 
maksimal almashuvchanligi, ya’ni mahsulotlaming ishlab chiqarish 
almashuvchanligi, 
shuningdek, 
muqobil 
texnologiyalaming 
ham 
maksimal 
almashuvchanligi 
xususida 
ketayapti. 
Qisqasi, 
bu 
yerda 
ish barcha ishlab chiqarish omillarining — tabiiy resurslar, kapital, 
mehnatning 
— maksimal almashuvchanligiga borib taqaladi. Ana 
shular asosida muqobil chiqimlar atroflicha to'liq aniqlanadi va bu 
narsa 
baholarni 
shakllantirishda 
hisobga 
olinadi. 
Baholarni 
shakllantirishning XYuS tomonidan nazorat qilinadigan va nazorat 
qOinmaydigan omillari alohida ajratiladi. Birinchi guruhga kiruvchi 
omillarga XYuSning yuqori rahbarlik organlari va uning fiinsional 
xizmatlari tomonidan boshqariladigan omillar kiradi. Ikkinchi guruh 
esa XYuSning o'ziga bog'liq bo'lmagan omillardan tashkil topadi. 
Iqtisodiyotning 
asosiy 
bo'g'inini 
bu 
omillarga 
moslashtirish 
o'z 
faoliyatida 
omillaming 
nazorat 
qilinmaydiganlari 
talablarini 
hisobga 
olgan holda ular nazorat qilinadiganlarini qtsmini boshqarish yo'li 
bilan amalga oshiriladi. 
Real 
xo'jalik 
amaliyotida 
baholarni 
shakllantirishning 
yuqorida 
ko'rib 
o'tilgan 
xususiyatlarini 
inobatga 
oluvchi 
yoki 
olmaydigan 
baholar strategiyasining butun bir tizimi mavjud. Quyida ularning 
eng muhimlarini keltirib o'tamiz.