O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi

«turistik rasmiyatchiliklarni soddalashtirish»
deb ataladi, 
«erkinlashtirish»
atamasi esa ko’pincha turistik biznes va turistik 
xizmatlar ko’rsatish sohasidagi to’siqlarni bartaraf etish jarayonini 
belgilash uchun qo’llaniladi. Turistik rasmiyatchiliklarni soddalashtirish 
masalalari bilan davlatlar tarixan ikki taraflama asosda shug’ullanganlar. 
yevropada integratsiya jarayonlari boshlangan payt (XX asrning 50-
yillari)dan bu muammolar ko’p taraflama asosda hal qilina boshlandi. 
Mazkur tendentsiya jahonning ko’pgina mintaqalarida, masalan, Lotin 
Amerikasi, Janubi-SHarqiy Osiyo, Arab SHarqi, Afrika, Osiyo-Tinch 
okeani mintaqasida qayd etildi. Bundan tashqari, hukumatlararo 
tashkilotlarga sayohatchilarning alohida toifalariga, transport turlariga 
yoki turistik bitimlarning turlariga taalluqli turistik rasmiyatchiliklarni 
soddalashtirish masalalarini hal qilish topshirildi. Bu munosabat bilan 
xalqaro tashkilotlarning yig’ilishlarida qabul qilingan hujjatlarni qayd 
etib o’tish lozim: 
- Fuqaro aviatsiyasi xalqaro tashkilotining 1944 yilgi CHikago 
konventsiyasi; 
- Bojxona hamkorligi kengashining 1973 yilgi Kioto konventsiyasi; 
- Xalqaro dengiz tashkilotining xalqaro dengiz transportiga ko’maklashish 
bo’yicha 1965 yilgi Konventsiyasi. 
Turistik rasmiyatchiliklarni soddalashtirish bilan bog’liq boshqa 
muhim xalqaro shartnoma va hujjatlar guruhiga quyidagilar kiradi: 
- yevropa hamjamiyatlarining 1987 yilgi YAgona yevropa akti; 
- Jahon sog’liqni saqlash tashkilotining 1951 yilgi Xalqaro tibbiy 
qoidalari; 
- Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotining turizm sohasidagi 
xalqaro siyosat bo’yicha 1985 yilgi qaror-tavsiyasi; 
- Xalqaro mehnat tashkiloti doirasida qabul qilingan va haq to’lanadigan 
mehnat ta’tillariga taalluqli bo’lgan turli hujjatlar hamda yevropada xavfsizlik 
va hamkorlik Kengashining 1976 yilgi YAkuniy hujjati; 
- Jahon turizmi bo’yicha 1980 yilgi Manila deklaratsiyasi; 
- 1985 yilgi Turist xartiyasi va Kodeksi; 
- turistik sayohatlar va safarlarni soddalashtirish bo’yicha 1992 yilgi 
Budapesht konventsiyasi.

---

 Lekin bu hujjatlarda transport turi, geografik qamrov va yondashuv 
kengligiga oid ma’lum cheklashlar mavjud, ya’ni ular universal emas. 
SHu bois turistik rasmiyatchiliklarni soddalashtirish va erkinlashtirish 
masalalarini turli xalqaro tashkilotlar o’rtasida muvofiqlashtirish talab 
etiladi. Bu sohada so’nggi yillarda amalga oshirilgan ishlar turistik 
sayohatlarni soddalashtirish bo’yicha Budapesht konventsiyasida o’z 
aksini topgan. 
MDHda, xususan, Markaziy Osiyoda turistik rasmiyatchiliklarni 
soddalashtirish masalalari hukumatlar tomonidan endigina ko’rib 
chiqilmoqda, lekin, ekspertlarning fikricha, bu jarayon ancha uzoq davom 
etadi va bir necha o’n yilga cho’ziladi. Agar mustaqillikning dastlabki 
yillarida mamlakatlar o’rtasida fuqarolar harakatlanishining vizasiz va 
soddalashtirilgan tartibi amal qilgan bo’lsa, keyinchalik chegaralarni 
himoya qilish zarurati davlatlarni mazkur tartibni ancha qattiqlashtirishga 
majbur qildi. Bu turizmning rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatdi. Ayrim 
hisob-kitoblarga qaraganda, oxirgi ikki yil ichida chegaralardagi 
muammolar mintaqaga keluvchi turistlar oqimi 30-50% ga kamayishiga 
olib keldi.
SHu bois hukumatning turistik rasmiyatchiliklarni soddalashtirish va 
erkinlashtirish faoliyati mutaxassislar tomonidan har xil baholanadi (2-
jadvalga qarang). Aksariyat ekspertlarning fikricha, davlatlar turistik 
rasmiyatchiliklarni 
soddalashtirishdan 
ko’ra, 
turizm 
sohasidagi 
tadbirkorlikni rivojlantirishga katta hissa qo’shganlar (soliq sohasida, 
kreditlar olishda, uskunalar va tovarlarni bojxonada rasmiylashtirishda 
imtiyozlar berganlar). Ayni vaqtda, turkman ekspertlarining fikricha, 
hokimiyat organlari muammoning ikkala jihatini hal qilishga ham kam 
yordam berganlar.
2-jadval 
Hukumatlarning o’z mamlakatlarida turizmni rag’batlantirish sohasidagi 
faoliyati yuzasidan Markaziy Osiyo ekspertlarining fikr-mulohazalari,
foiz hisobida