O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi

Turistik rasmiyatchiliklarni soddalashtirish
deganda shaxsiy va 
jamoaviy 
turistik 
sayohatlar 
va 
safarlarni 
davlat 
tomonidan 
rag’batlantirish 
chora-tadbirlari 
va 
davlatning 
bu 
sohadagi 
muvofiqlashtirilgan siyosati tushuniladi. Gap shundaki, davlatlar 
turizmda eng avvalo valyuta tushumlarining jiddiy manbaini ko’radilar. 
SHu bois ular chet ellik turistlarni o’z hududiga kiritish tartibini mumkin 
qadar soddalashtirishga harakat qiladilar. Turistda norasmiy migrantni 
yoki nomaqbul shaxsni ko’rgan mamlakat, tabiiyki, o’z hududiga kirish 
tartibini murakkablashtirishga harakat qiladi. Kirishni cheklash sabablari 
siyosiy, ekologik, madaniy-ijtimoiy omillar bilan belgilanishi ham 

---

mumkin. Jumladan, Butanga yiliga 5,0 ming kishi kirishi mumkin bo’lib, 
buning uchun kuniga 200 dollar hisobidan ekologik soliq to’lash talab 
etiladi. Ummonda mahalliy musulmon jamiyatiga g’arb madaniyatining 
salbiy ta’siriga yo’l qo’ymaslik uchun shunday kvota belgilangan. AQSH 
siyosiy sabablarga ko’ra o’z hududiga Iroq, eron, SHimoliy Koreya, Kuba 
fuqarolarini kiritmaslikka harakat qiladi. Xullas, mamlakatga turistlarni 
kiritish tartib-taomillarini murakkablashtirish uchun juda ko’p sabablar 
mavjud. Sayohatni rejalashtirishda hamisha ularni e’tiborga olish kerak. 
CHunki aeroportlar yoki dengiz portlari, avtomobil yo’llari va temir 
yo’llardagi chegara punktlarida faoliyat ko’rsatuvchi migratsiya 
xizmatlari hatto konsullik tomonidan berilgan vizaga ega shaxsga ham 
sababini tushuntirmasdan mamlakatga kirishni rad etishi mumkin.
Tabiiyki, bu muammo ham turistning xavfsizligi bilan bog’liq, 
chunki bunda u moddiy va ma’naviy ziyon ko’radi. SHuning uchun har 
bir safarga puxta tayyorgarlik ko’rish zarur.
Ayrim mamlakatlar turizmdan ko’proq naf ko’rish maqsadida o’zaro 
vizasiz kirish zonasini e’lon qiladilarki, bu turizmni rivojlantirishga jiddiy 
ko’maklashadi. Jumladan, O’zbekiston MDH doirasida Rossiya, Ukraina, 
Gruziya, Armaniston, Ozarbayjon, Qozog’iston, Belarus va Moldova 
bilan vizasiz kirish maydoniga ega. Turkiya jahonning aksariyat 
mamlakatlari uchun vizasiz rejim e’lon qildi va bu o’sha zahoti 
mamlakatga tashriflar hajmida aks etib, multiplikatsion iqtisodiy samara 
berdi. G’arbiy yevropaning 12 mamlakati doirasida amal qiluvchi 
SHengen vizasi turistlarga mazkur davlatlardan biriga moneliksiz chiqish, 
so’ngra qolgan 11 davlat bo’ylab sayohat qilish imkonini beradi.
Har qanday holatda turist chegarada viza qo’yilgan milliy (chet el) 
pasportidan tashqari taklifnoma, turistik vaucher, mehmonxonda joy 
bronlashtirilgani haqida hujjat, qaytish chiptasini, shuningdek ma’lum 
miqdorda pul mablag’larini ko’rsatishi lozim. Mazkur zonaga kiruvchi 
mamlakatlar pasportga milliy vizani qo’yishlari ham mumkin bo’lib, bu 
chet ellik turistlarga ushbu vizani bergan mamlakat chegarasidan 
chiqishni taqiqlaydi. Masalan, Germaniyaning Toshkentdagi elchixonasi 
o’zbekistonlik turistning pasportiga milliy viza qo’ygan bo’lsa, u 
Frantsiya, Ispaniya, Gretsiya va boshqa davlatlarga chiqish huquqiga ega 
bo’lmaydi.
SHengen vizasini berishda turistdan ayrim rasmiyatchiliklarni 
bajarish talab etiladi. Masalan, u SHengen zonasining boshqa 
mamlakatlariga emas, balki aynan viza bergan mamlakatga kirishi lozim. 
Bundan tashqari, u huquqbuzarlik sodir etgudek bo’lsa, uning 
ma’lumotlari avtomatik tarzda umumiy ma’lumotlar bazasiga kiritilishini 
va kelgusida boshqa istalgan diplomatik vakolatxona SHengen 
zonasining boshqa mamlakatlariga viza berishni unga rad etishi 

---

mumkinligini yodda tutish zarur. To’g’ri, huquqbuzarlikning turiga qarab 
mazkur taqiqning amal qilish muddati belgilanishi ham mumkin.
Sayohatlar va turizm hajmlari jadal o’sishi bilan bir vaqtda, so’nggi 
yillarda turistik rasmiyatchiliklarni soddalashtirish tushunchasi ham 
kengayib bormoqda. Bugungi kunda turizmning rivojlanishiga monelik 
qiluvchi omillarning ikki asosiy guruhi farqlanadi: 
- sayohatchilarga taalluqli bo’lgan umumiy omillar; 
- turistik xizmatlar ko’rsatish bilan shug’ullanuvchilarga taalluqli 
bo’lgan omillar.
Turizmni rivojlantirish yo’lidagi to’siqlarni olib tashlash jarayoni 
odatda