O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi

Quruqlik transporti 
Quruqlik transportiga avtobus va avtomobillar (8 urindan kam) 
kiradi. Masalan, statistika ma’umotlariga ko’ra 1997 yilda quruqlik 
transporti xizmatidan foydalanish sezilarli darajada oshgan. 1997 yilda 
1996 yilga nisbatan shaharlararo yo’nalishlar bo’yicha avtobuslarda 
yo’lovchilarni tashish xizmati 30 foizga oshdi va 2,95 mln. kishini tashkil 
etdi. 
Ko’p davlatlarda xalqaro yo’lovchilarni tashish assotsiatsiyalari 
tashkil etilgan. Avtobus transporti sayyohlarni katta masofalarga (jadval 

---

bo’yicha yoki jadvalsiz) va bir kunli ekskursiya safarga tashishni 
ta’milaydi. Avtobuslardan malakat ichida turistik marrutlarni transport 
bilan ta’minlashda ham foydalaniladi. Avtobus tranporti qulayligi 
bo’yicha sinflanadi. YUqori klassdagi tez yurar ekspress-avtobuslarda 
yotoq joy, hojatxona, bufet, audio – video texnika va boshqa qulayliklar 
mavjud bo’ladi. Masalan, avtobuslarda sayohat tashkillashtirish bilan 
shug’ullanuvchi Skandinaviyadagi eng yirik turistik firma “HAGA 
REISER» 10 tadan 80 tagacha o’rini «lyuks» toifadagi 100 ta turistik 
avtobuslardan iborat bo’lgan avtobus parki bor. 
Avtobuslar: 
-keng qoraytirilgan panorama oynalar; 
-individual regulirovka qilinadigan konditsionerlar; 
-salon bilan aloqa sistemali steromagnitola; 
-salonda xalqaro qo’ng’iroqlarni qabul qiluvchi uyali telefonlar; 
-yotqiziladigan o’rindiqlar va oyoq uchun maxsus joy; 
-o’qish uchun alohida chiroqlar; 
-muzlatgich; 
-xojatxona; 
-keng yuk bo’limi bilan jihozlangan.
Ko’pgina «lyuks» toifali avtobuslarda bufet, 26 yo’lovchini 
joylashtirish mumkin bo’lgan muzoqara stoli, har bir stol uchun mikrofon 
o’rnatilgan. Avtobusda vidiosistema (VHS), endoskop va faks bor. 
YArim turistik klassdagi avtobuslar yaqin masofaga borish, 
transfer va hokazolar uchun mo’ljallangan. Ularda 54 yo’lovchi uchun 
joy mavjud bo’lib, turist klassiga kiruvchi yotqizilmaydigan o’rindiqlar 
o’rnatilgan.
Ko’p davlatlarda xizmatlarning kerakli darajasini ta’minlash. 
yo’lovchilarning hayoti, sog’ligini va mulk xavfsizligi himoya qilish 
maqsadida sayyohlarni avtobusda tashish uchun litsenziya tizimi joriy 
etilgan. Xalqaro avtobuslarda yo’lovchilarni tashish bo’yicha 1982 yil 
26-mayda Dublin shahrida qabul qilingan yevropa bitimiga (ASOR) 
muvofiq G’arbiy va SHarqiy yevropada xalqaro yo’lovchilarni doimiy 
bo’lmagan yo’nalishlarda tashish avtobuslarida nazorat xujjati (yul 
varaqasi) bo’lishi shart.
Ushbu xujjatga muvofiq ASOR uyicha amalga oshirilaytgan barcha 
xalqaro yo’lovchilarni tashishlarda xujjatlar uchinchi shaxslarga 
berilmaydi, hamda tashuvchi uning to’g’ri to’ldirilishiga javobgardir (yul 
varaqalarida katta xarflar va o’chirilmaydigan siyohlar bilan to’ldiriladi). 
Bundan tashqari xaydovchi – tashuvchi yonida doimiy turadigan 
ushbu xujjat komplekti (safar varaqasining asl nusxasi bilan) tekshirishga 
vakolatli shaxsning birinchi talabi bilan unga ko’rsatilishi shart. 
Komplektda ASOR ishtirokchi davlatlari davlat tilida yozilgan 

---

foydalanilgan belgilarning ma’nosini tushuntiruvchi, yo’l varaqasini 
to’ldirish qoidalari ko’rsatilgan titul varag’i bo’lishi kerak.
YUqori darajadagi xizmatni talab qilmaydigan yoshlar, talaba va 
o’quvchilar avtobusda sayohat qilishni yoqtirishlariga qaramasdan, 
xalqaro statistika shuni ko’rsatadiki, avtobusda sayohat qiladiganlarning 
75 foizidan ko’prog’ini 45 yoshdan katta sayyohlar tashkil etadi.
Borilgan joyda avtomobillarni ijaraga olish keng tarqalgan. 
Turistlarga turli klassdagi avtomobillar taklif qilinadi. Jamoa bo’lib dam 
olish (taymsher) va sport bilan shug’ullanib dam olish (golf - klublar) 
joylarida ushbu xizmat turi ayniqsa muvaffaqiyatli qo’llaniladi. 1996 
yilda avtomobillarni ijaraga berish kompaniyalari o’rtasida «Gerts» 
kompaniyasi birinchi o’ringa chiqib oldi. Ushbu kompaniyaning 
muvaffaqiyati uning barcha yirik yevropa aeroportlarida ijara punktlari 
mavjudligi, shuningdek uning «Gerts - klub» dam olish klub tizimi 
mavjudligi bilan tushuntiriladi. Klub a’zolari ortiqcha qiyinchiliksiz 
avtomobillarni ijaraga olishlari mumkin. 
Turistik amaliyotda odamlar yoki hayvonlar orqali harakatga 
keltiradigan transport vositalari ham qo’llaniladi. Masalan, rikshalar, 
velorikshalar, otlar, tuyalar, buqalar qo’shilgan aravalar, miniladigan otlar 
va hakozo.