O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Ҳужайра маркази биринчи марта Ф.Флеминг (1985) томонидан 
аниқланган бўлиб, оддий ёруғлик микроскопида иккита центрола шаклида 
кўринади. Электрон микроскопда эса центрола узунлиги 0,3 – 0,5 мкм, 
диаметри 0,1 – 0,15 мкм.ни ташкил қилган цилиндрсимон танача бўлиб 
кўринади.
Ҳужайра ядроси барча тирик организмлар ҳужайрасида бўлиб, унинг 
ҳаёт фаолиятида иштирок этадиган доимий тузилмадир. Уларнинг шакли, 
ўлчами ҳужайранинг шакли ва катта-кичиклигига боғлиқ. Лекин кўпинча 
юмалоқ ва овалсимон шаклда бўлади. Ядро асосан ирсий ахборотларни 
сақлаш ва кўпайтириш, ҳужайрадаги моддалар алмашинувини идора қилиш 
фунцияларини бажаради. 
Тўқималар эволюцион тараққиёт жараёнида вужудга келиб, умумий 
тузилишга эга бўлган, маълум функцияни бажаришга ихтисослашган 
ҳужайра ва ҳужайралараро тузилмалар мажмуасидан иборат. Одам 
организмида 4 хил тўқима бўлади:
Эпителий тўқимаси ҳужайралари зич, қатлам-қатлам жойлашган бўлиб, 
бу тўқима орқали организм билан ташқи муҳит ўртасида моддалар 
алмашинуви содир бўлади. У терининг устки юзасини, овқат ҳазм қилиш, 
нафас олиш, айириш органларининг ички юзасини қоплаб туради, без 
пўстини ҳосил қилади. 

---

98 
 Бириктирувчи тўқималар ҳужайралараро оралиқ моддалари кўпроқ 
бўлиши билан характерланади. Бу тўқимага суяклар, қон, лимфа, тоғай ва 
пайлар киради. Уларнинг вазифаси биринчидан, организмда трофик, пластик, 
ҳимоя, механик ва таянч функцияларини бажарса, иккинчидан организмнинг 
суюқ ички муҳитини ҳосил қилади. 
Мускул тўқимаси мускул толаларидан тузилган бўлиб, нерв 
системасидан импульс олганда қисқариш қобилиятига эга. Одам организмида 
асосан икки хил, яъни силлиқ ва кўндаланг йўлли мускул тўқималари 
учрайди. 
Силлиқ мускул дуксимон шаклга эга бўлиб, овқат ҳазм қилиш каналини, 
сийдик чиқариш йўлларини, бачадонни, нафас олиш органлари, қон ва лимфа 
томирлари деворларининг мускул қаватини ташкил этади. Бу мускулларнинг 
фаолияти одам ихтиёрига боғлиқ эмас. 
Кўндаланг йўлли мускул асосан скелет мускулатурасини ташкил этиб, 
қисқариш ва ёзилиш ихтиёрий юзага келади ва марказий нерв системаси 
назоратида бўлади. 
Нерв тўқимаси орқа ва бош мия массасини ташкил этади. У одам 
организмининг барча тўқима ва органлари ишини бошқаради. Нерв тўқимаси 
икки хил тўқимадан: нерв ҳужайраси (нейрон) ва оралиқтузилмалар 
(нейроглиялар) дан иборат. Нейронларнинг вазифаси ташқи ва ички таъсирни 
қабул қилиб уни бир нейрондан иккинчи нейронга ўтказишдан иборат. 
Нейроглия ҳужайралари трофик, механик, таянч ва фагоцитоз вазифаларини 
бажаради.