O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Сийдик йўли (ureter) диаметри 4-5 мм, узунлиги 30 см бўлган найдир. 
У буйрак жомининг давоми бўлиб, буйракдан сийдик пуфагигача давом 
этади ва орқа томондан келиб унга туташади. Сийдик йўлининг девори 3 
қаватдан: ички – шиллиқ, ўрта - мускул ва ташқи - сероз қаватдан - тузилган. 
Мускул қават ичкиси узунасига йўналган, ташқиси ҳалқасимон йўналган 
мускул толаларидан тузилган. Мускул қаватнинг қисқариши натижасида 
сийдик буйрак жомидан сийдик пуфагига ўтади. 
Сийдик пуфаги (vesica urinaria) тоқ орган бўлиб, унда сийдик 
тўпланади. Унинг ҳажми 500-750 см
3
гача етади. У кичик тос бўшлиғида 
қовуқ суягининг орқасида жойлашган. Тўлган сийдик пуфаги тухумсимон 
бўлиб, қовуқдан кўтарилиб туради. Унинг кўтарилган чўққиси, олдинга 
йўналган танаси ва туби фарқ қилинади. Тубининг орқа деворига 2 та сийдик 
йўли очилади ва ундан сийдик чиқариш канали (йўли) бошланади. Сийдик 
пуфагининг девори жуда чўзилувчан бўлиб, йиғилган ҳолда 15 мм 
қалинликда бўлса, таранглашганда 2-3 мм бўлади. Деворининг ичи шиллиқ 
ўртаси мускул ва ташқи қавати бириктирувчи тўқимадан тузилган. Шиллиқ 
қаватда жуда кўп бурмалар бўлиб, сийдик пуфаги тўлиши билан улар 
ёйилади (текисланади). Сийдик йўлининг ичида бурмалар алоҳида қатлам 
ҳосил қилиб, бу қатлам қопқоқ ролини ўйнайди ва сийдик йўлига сийдикни 
қайтиб чиқармайди. Мускул қавати кучли ривожланган 3 қават йўналишда 
жойлашган. Ташқи ва ички қаватлари узунасига, ўртаси спираль ҳолда 
йўналган бўлади. Сийдик чиқариш йўлининг (каналининг) тешиги атрофида 
ҳалқасимон мускуллар бўлиб, улар сфинктер ҳосил қилади. Сфинктер сийдик 
йиғилишида қисқариб, сийдик чиқарилганда бўшашади. Янги туғилган 
болада сийдик пуфаги дуксимон бўлиб, бир оз юқорироқ жойлашади, 
кексаларда кенгрок, бўлиб пастга тушади.

---

62 
Сийдик чиқариш канали (urethra) нинг узунлиги эркакларда 18- 20 см 
бўлиб, у уруғ чиқариш йўли билан қўшилган. Унинг ички юзаси шиллиқ 
қават билан қопланган бўлиб, у пастки қисмда кўндаланг бурма ҳосил 
қилади. Бу қаватдаги жуда кўп безлар уни намлаб туради. Сийдик чиқариш 
канали 3 қисмга: простата, пардали ва ғовак қисмларга бўлинади. Простата 
қисми сийдик пуфагидан бошланади ва простата бези билан ўралган бўлади. 
Унинг ичида уруғ бўртиги бор. Простата безида сийдик пуфагидан ўтган 
силлиқ мускуллар бўлиб, улар каналнинг простата қисмида ички ихтиёрий 
сфинктер ҳосил қилади. Пардали қисми жуда калта (0,5-1 см) ва ингичка. Бу 
қисм мускуллар ёрдамида қовуққа туташган ташқи ихтиёрий сфинктер ҳосил 
қилади. Ғовак қисм энг узуни бўлиб, ғовак тана орасида жойлашган. 
Аёлларда сийдик чиқариш канали қисқа – 3-3,5 см бўлади. Ички юзаси 
шиллиқ қават билан қопланган. У қин даҳлизига очилади. Ташқи қисми 
ихтиёрий мускуллар билан ўралган сфинктер ҳосил қилади. 
Жинсий органлар кўпайиш вазифасини бажаради. Улар ҳар икки 
жинсда икки хил тузилган. Жинсий органлар мезотелийдан ривожланади. 
Доимий буйрак ҳосил бўлгач, эмбрионнинг учинчи ойлари бошида жинслар 
ажрала бошлайди.