O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Юракнинг ўтказувчи системаси. Юрак мускуллари автоматик 
равишда қисқариш хусусиятига эга. Бироқ унинг фаолияти организмнинг 
эҳтиёжига қараб, марказий нерв системаси томонидан бошқариб турилади. 
И.П.Павлов юрак фаолиятини марказдан қочувчи тўтта нерв: 
секинлаштирувчи, тезлаштирувчи, сусайтирувчи ва кучайтирувчи нервлар 
бошқариб туришини исботлаб берган. 
Юрак бўлмачалари ва қоринчаларининг кетма-кет қисқариши ҳамда 
бўшашишини юракнинг ўтказувчи системаси уйғунлаштириб туради. 
Импульслар юракнинг мускул толаларидан атипик мускул толалари орқали 
бошқа мускулларга ўтади. Бу толалар Пуркинье толалари деб аталади. 
Юракнинг ўнг қулоғи билан юқориги ковак вена ўртасида толалар 
тугуни бўлиб, улар Кейт-Флак тугуни деб аталади. Бу тугун худди шундай 
толалар ёрдамида юракнинг ўнг қулоғи билан қоринчаси ўртасида 
жойлашган иккинчи тугун – Ашоф-Тавар тугунига туташади. Бу тугундан 
каттагина толалар тутами – Гис тутами бошланиб, у қоринчалар тўсиғи 
бўйлаб пастга тушади ва икки оёқчага бўлинади, сўнгра ўнг ва чап қоринча 
эпикарди остида тармоқланиб, сўрғичсимон мускулларда тугайди.
Юракнинг хусусий қон томирлари. Юракнинг хусусий артериал қон 
томири аортанинг бошланишидан чиқиб, ўнг ва чап тожсимон артериялар 
ҳосил қилади. Юрак қон билан яхши таъминланган бўлади, танадаги қоннинг 

---

65 
5-10% юракка ўтади. Ўнг тожсимон артерия кўндаланг эгат бўйлаб ўнга 
йўналади ва ўнг қоринчанинг анчагина қисмини ва ўнг бўлмачани қон билан 
таъминлайди. Артериянинг бир тармоғи юракнинг ўтказувчи системасини 
қон билан таъминлайди. Чап тожсимон артерия икки тармоққа бўлиниб, юрак 
чап ярмининг анчагина қисмини ва ўнг қоринчанинг олдинги қисмини қон 
билан таъминлайди. Асосий веноз қон тожсимон синус орқали ўнг бўлмачага 
кўйилади. Юракнинг айрим қисмларидаги веноз қон ўнг ва чап қоринчаларга 
қўйилади. Демак, юракда катта қон айланиш доирасига параллел равишда 
учинчи қон айланиш доираси, яъни коронар қон айланиш мавжуд.