O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi sh. Shodmonov, T. Jo'Rayev

3-§
Makroiqtisodiy beqarorlik va iqtisodiyotning siklligi.
Iqtisodiy iiqirozlar
Har qanday mamlakat, shu jumladan industrial rivojlangan mamlakatlar ham iqtisodiy 
o'sishga, hamda to'liq bandlik va narxlarning barqaror darajasiga erishishga harakat qiladi, ammo 
uzoq muddatli iqtisodiy o'sish bir tekis va uzluksiz bormaydi, u iqtisodiy beqarorlik davrlari bilan 

---

uzilib turadi. Iqtisodiy o'sish ketidan doimo tanazzul kelib turadi. Vaqti-vaqti bilan obyektiv 
qonunlarning o'zgartirib bo'lmaydigan ta'siri ostida takror ishlab chiqarish harakatida uzilishlar 
paydo bo'ladi va bu uzilish iqtisodiyot nomutanosibliklarining keskin shaklda namoyon bo'lishidir. 
Iqtisodiy sikl deganda, odatda ishlab chiqarishning bir iqtisodiy holatdan, cho'qqidan 
yoki inqirozdan ikkinchisi boshlangunga qadar takrorlanib turadigan to'lqinsimon harakat 
tushuniladi, 
Sikl quyidagi fazalarni: 
inqiroz, turg'unlik jonlanish, yuksalish 
fazalarini o'z ichiga 
oladi. Ana shu fazalarning har biri rivojlanishi jaryonida navbatdagi fazalarning o'tish uchun sharoit 
yuzaga keladi. 
Inqiroz ishlab chiqarishning pasayishida ifodalanadi siklning qayd etuvchi ifodasidir.U bir 
siklni nihoyasiga yetkazib, yana muqarar ravishda inqiroz bilan tugaydigap yangisining 
boshlanishiga asos soladi; inqiroz vaziyatda asosi kapitalning ortiqcha jamg'arilishi uning hamma 
funksional shakllarida namoyon bo'ladi. Inqirozdan keyin turg'unlik keldiki, uning davomida 
iqtisodiy faollik jonlanishi uch sharoitlar vujudga kelishi nihoyasiga yetadi. 
Jonlanish fazasining boshlanishi ozmi-ko'pmi darajada barqaror ishlab chiqarishning 
kengayishiga o'tishni bildiradi. 
Ish bilan ta'minlanish darajasining ortishi va foydalarning tez o'sishi jonlanishning 
yuksalishi bosqichiga o'sib o'tishiga ko'maklashadi. Yangi sikl yuksalishning boshlanish nuqtasi 
hisoblanadi. Yuksalish fazasida ish kuchiga bo'lgan ta'labning kengayishi ishsizlikning birmuncha 
kamayishiga hamda ish haqining o'sishiga olib keladiki, buning oqibatida iste'mol tovarlariga 
to'lovga qodir talab kengayadi. Pirovad talabning oshishi, o'z navbatida, iste'mol tovarlari ishlab 
chiqaruvchi tarmoklariga bozorni kengaytirishga jadal turtki beradi. Raqobat va foyda ketidan 
quvish oqibatida nomutanosibliklarning to'planib borishidan iborat zanjirli reaksiya tezlashadi. Bu 
bilan yangi inqiroz muqarrar bo'lib qoladi. 
Alohida iqtisodiy sikllar bir-biridan davomiyligi va intensivligi bo'yicha keskin farqlanadi. 
Shu bilan birga ularning hammasi bir xil fazalarga ega bo'ladi va har xil tadqiqotchilar tomonidan 
turlicha nomlanadi. 1-chizmada asosiy ko'pchilik iqtisodchilari tomonidan tan olingan iqtisodiy sikl 
ko'rsatilgan. Siklning eng yuqori nuqtasida, iqtisodiyotda to'liq bandlilik kuzatiladi va ishlab 
chiqarish to'liq yoki deyarli to'liq quvvat bilan ishlaydi. Siklning bu fazasida narx darajasi o'sish 
tamoyiliga ega bo'ladi, iqtisodiy faollikning o'sishi to'xtaydi.