O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi

Takrorlash uchun savollar: 
4.
Ong nima? 
5.
Ego qanday vazifani bajaradi? 
6.
Z.Freyd ta‘limotii bo‗yicha shaxs tuzilishi. 

---

114
7.
SHaxsning rivojlanish bosqichlarini sanab o‗ting. 
8.
Psixoanalitik terapiya usullari. 
 
4. Uotsonning klassik bixeviorizmi
Reja: 
1. Bixevioral yo‗nalish haqida tushuncha 
2. Bixeviorizmdagi asosiy qarashlar 
3. Bixeviorizm metodlari 
Mavzuning o`quv maqsadi: 
talabalarni mavzuga oid nazariy bilimlar 
bilan tanishtirish va bo`lajak psixologlarda kasbiy mahoratni tarbiyalash. 
Darsning 
vazifasi
: 
talabalarda 
shaxs 
psixologiyasi 
nazariy 
ma‘lumotlariga oid bilimlarini rivojlantirish. 
Tayanch tushunchalar: 
xulq-atvor, stimul, reaksiY. 
1. Bexivioral yo„nalish haqida tushuncha 
Bixeviorizm XVI asrda mashhur bo‗lgan Britaniya empirizmi maktabi 
negiza shakllangan. Empiristlarning fikricha, barcha bilimlar sezgi 
a‘zolarining 
tajribalari 
negizida 
shakllanadi 
deb 
hisoblaganlar. 
Empiristlardan bo‗lgan Djon Lokk (1632-1704)ning ta‘kidlashicha, inson 
ongi – dastlab tabula rasa, "toza doska"ga o‗xshagan bo‗ladi, bizning 
tajribalarimiz mana shu doskada o‗z izini qoldiradi. Insonlar o‗zlarini 
ijtimoiy muhit ta‘sirida muayyan tarzda tutadilar. Empiristlarning fikricha, 
bilimlarning manba tafakkur emas, kuzatishdir. Mana shu fikrlar 
bixiviorizmning shakllanishiga turtki bo‗lgan. Bixeviorizm – xulq-atvor 
haqidagi ta‘limotdir. Bixeviorizm birinchi bo‗lib AQShda yuzaga kelgan. 
Bixeviorizm stimul-reaktiv nazariya deb ham nomlanadi va uning formulasi 
quyidagichadir S – R.
Bixeviorizm yo‗nalishining asoschisi Djon Uotson (1978-1958) 
hisoblanadi. Dj.Uotson o‗z-o‗zini kuzatish asosiydagi ong strukturasini 
o‗rganuvchi psixologiyani inkor etadi. Uning fikricha, psixologiya aniq xulq-
atvorni o‗rganishi kerak, shuning uchun yo‗nalish nomini bixeviorizm deb 
nomlashgan. 1913 yilda Djon Uotson ―Psixologiya bixeviorist nuqtai 
nazaridan‖ nomli maqola nashr qildirib, psixologiyaning predmeti sifatida 
xulq-atvorni izohlab beradi. Uotsonning fikricha, psixologiyaning predmeti 
―inson tug‗ilganidan to umirini oxirigacha namoyon bo‗ladigan‖ xulq-atvor 
hisoblanadi, kuzatib bo‗lmaydigan ong uning predmeti bo‗la olmaydi. Xulq-
atvor aniq metodlar yordamida o‗rganiladi. Ong - "qora qutidir", unga 
obektiv metodlar yordamida nazar tashlab bo‗lmaydi. Shu boisdan, 
psixologiya bu fenomenni o‗rganishi mumkin emas. 

---

115
Yutuqlari 
Kamchiliklari 
Psixologiya 
tarixiga 
nisbatan 
yangicha yondashuvni yuzaga keltirib, 
xulq-atvor 
muammos 
o‗rganish 
obektiga aylangan. 
Ong o‗rganish obektidan 
to‗liq chiqarib tashlangan, chunki 
uni obektiv kuzatib bo‗lmaydi deb 
hisoblangan.
Psixologiyaga obektiv qarashni 
yuzaga keltirgan
Kuzattlmaydigan fizologik va 
psixik jarayonlar to‗liq inkor 
etiladi.
Laboratoriya 
eksperimentining 
fandagi o‗rnini tasdiqlash uchun qator 
ishla olib borilgan 
Laboratoriya 
sharoitida 
hayvonlardan olingan ma‘lumotlar 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri inson xulqiga 
tadbiq etilgan. 
Malakalarni 
shakllantirish 
mexanizmlari ishlab chiqilgan 
Motivasiya 
va 
psixik 
jarayonlar inkor etilgan 
Bixeviorizmda 
tashqi 
ta‘sirlarning rolini nazoart qilish 
imkonini 
yaratuvchi 
amaliy 
metodlarning 
yaratilganligidadir.
Tashqi ta‘sirlarni nazoart qilish orqali 
shaxs xulq-atvorini o‗gartirish va 
yangilarini mustahkamlao‗sh mumkin.
Biroq, 
xarakatlarning 
anglanganligi va interiorizasiyasi 
inkor etiladi.