61
shakli bo`ylab aylantiring. Panjalaringiz faolligi sizni bo`shashtirib,
o`zingizni bosib olishingizda yordam beradi.
Qisqa vaqt ichida ekstremal vaziyatga tushib qolgan insonda hayoti
uchun real xavf bilan to`qnashuv sodir bo`ladi (odatiy
kunda inson
ruhiyati o`limni uzoq bir narsa yoki hatto amalga oshib bo`lmaydigan
ro`yo kabi tasavvur qildirib muhofazani yuzaga keltiradi). Dunyoqarash
o`zgaradi, haqiqiy hayot turli tasodiflarga to`la bo`lib tuyuladi. Inson o`z
hayotini ikkiga – voqeaga qadar va undan so`nggi qismlariga bo`la
boshlaydi. Insonga go`yoki atrofdagilar uning hissiyotlari va
qayg`ularini tushunmayotgandek bo`lib tuyuladi.
Yodda tuting! Garchi inson jismoniy tomondan zo`rlanmagan
bo`lsa ham, u baribir kuchli ruhiy jarohat olgan bo`ladi.
Jabrlanuvchiga, sodir bo`lgan hodisa bilan bog`liq hissiyotlarini
namoyon qilishiga yordam bering (agar u suhbatdan bosh tortsa, sodir
bo`lgan voqeani, o`z hissiyotlarini kundalik daftarida yoki hikoya
tarzida bayon etib berishini taklif qiling).
Jabrlanuvchiga, hatto eng dahshatli hodisadan ham keyingi hayot
uchun foydali bo`lgan xulosalarni chiqarib
olish mumkin ekanligini
ko`rsatib bering (u yaxshisi hayotiy sinovlar davomida orttirgan tajribasi
ustida o`zi fikr yuritib ko`rsin). Jabrlanuvchiga fojiali vaziyatlarni
boshidan kechirgan odamlar bilan muloqotda bo`lishi uchun imkon
yaratib
bering
(hodisa
ishtirokchilarining
telefon
raqamlarini
ayirboshlash yo`li bilan). Jabrlanuvchiga «qurbon» rolini o`ynashga,
ya`ni fojiali hodisadan foyda olish maqsadida foydalanishiga yo`l
qo`ymang («Men hech nima qilolmayman, axir men shuncha narsani
boshimdan kechirdim»). Hech qachon unga tazyiq bildirmang, u sizni
o`zidan itarsa ham e`tibor qaratishda va qo`llab-quvvatlashda
davom
eting.
Agar ruhiy ko`mak o`z vaqtida berilsa, salbiy ta`sirlar
kuchsizlanadi. Ularning hodisadan keyingi birinchi oy davomida yuzaga
kelishi me`yoriy holat hisoblanadi. Biroq, ular uzoq vaqt davomida
saqlanib qolsa yoki yarim yildan so`nggina ilk bor yuzaga kelsa, bu
jarohatdan keyingi stress buzilish belgilari hisoblanadi.
Fuqaro muhofazasining asosiy vazifalari.
Aholini OQQ himoyalash fuqaro muhofazasini asosiy vazifalari-
dandir.
Kompleks ravishda uch xil himoya usullari rejalashtiriladi va o‗tka-
ziladi.
1. Aholini himoya inshootlarida himoyalash.
62
2. O‗z ish faoliyatini shaharda davom ettirayotgan korxona, tash-
kilotlarni ishchi va xizmatchilarni shahardan chet
zonalarda tarqoqlashti-
rish.
3. Aholi tomonidan mahalliy himoya vositalaridan foydalanish.
Hujum qilish vositalarini holati va uzluksiz taraqqiy etishi dushman
to‗satdan bostirib kirish xavfini oshiradi. Bunday sharoitda himoya
tadbirlarini o‗tkazish muddatlari o‗ta cheklangan bo‗ladi. Shuning uchun
birinchi o‗rinda aholini himoya inshootlarida, ularni ish joylarida yoki
o‗qish joylarida va yashash joylarida yashirish turadi.
Himoya inshootlari bu aholini yadroviy, kimyoviy va bakteriologik
qurollardan, shuningdek
yadroviy portlashlarni, oddiy halokat keltiruvchi
qurollarni ikkilamchi halokat keltiruvchi omillaridan maxsus himoya
qilishga mo‗ljallangan inshootlardir.
Himoya xususiyatlariga ko‗ra himoya inshootlari yashirinish joylari
(ubejishe) va radiatsiyaga qarshi yashirinish joylariga bo‗linadi.
Yshirinish joyi bu unda yashirinayotgan odamlarni OQQ ni halokatli
faktoralaridan, yong‗inlardagi yuqori harorat va zararli gazlardan,
shuningdek vayron bo‗lgan binolarni bosishlaridan eng yaxshi himoya
qiluvchi inshootdir. Ubejisheda odamlar uzoq vaqt davomida bo‗lishi
mumkin.
Himoyani chidamliligi devor va tomlarni mustahkamliligi,
shuning-
dek odamlarni normal hayoti faoliyatini ta‘minlovchi-sanitar-gigienik
sharoitlarni yaratilganligi bilan ta‘minlaniladi.
Yashirinish joylari bino tarkibida yoki alohida joylashgan bo‗lishi
mumkin. Bino tarkibidagi ubejishelar eng tarqalgan bo‗lib, bu maqsadda
asosan ishlab chiqarish korxonalari va yashash binolarini podval yoki
yarim podval etajlari ishlatiladi. Bino tarkibida ubejishelarni qurish im-
koniyati bo‗lmasa alohida joylashgan ubejishelar quriladi. Bu ubejishelar
ancha chuqurlikda joylashgan bo‗lib, bu maqsadlarda er osti o‗tish yo‗llari,
metropoliten va boshqalar moslashtirilishi mumkin.
Yashirinish joyi (rasm-10.3) asosiy va yordamchi xonalardan iborat
bo‗ladi. Asosiy xonalarga odamlarni yashirinish xonalari, tamburlar,
illyuzlar va yordamchi xonalarga esa filtrlash-ventilyasiyalash kameralari,
hojatxonalar,
dizel elektrostansiyasi xonasi, kirish va chiqishlar, tibbiy
xona, mahsulotlar ombori tegishlidir. Yashirinuvchilarni joylashtirish
xonasida 1 kishi uchun 0,5 m
2
dan kam bo‗lmagan pol sathi va1,5 m
3
dan
kam bo‗lmagan ichki hajmi ajratiladi. Ubejishe xonasi balandligi 2,2 m
dan kam emas, yuqori yarusdan bino shiftiga bo‗lgan masofa 0,15 m2 kam
bo‗lmasligi kerak. Ubejishelarda avariya chiqishi bo‗lishi kerak. Bundan
63
tashqari ubejisheda elektr ta‘minoti, aloqa, suv ta‘minoti va kanalizatsiya
va isitish muhandis tizimlari bo‗lishi kerak.
Tez quriladigan ubejishelarda ham yuqorida ko‗rastilgan ob‘ektlar-
dagi kabi xonalar bo‗lishi kerak. Bu ubejishelarni qurish uchun temir
beton, shahar er osti xo‗jaligini injenerlik
inshootlarini kollektor
elementlari ishlatiladi. Bu ubejishelar ishlab chiqarish binolari orasida
bo‗sh joylarda ulardan 20-25 m uzoqlikda quriladi.
Radiatsiyaga qarshi yashirinish joylari odamlarni tashqi gamma
nurlardan, radioaktiv changlarni nafas olish yo‗llari, teri va kiyimga kirib
borishi va o‗tirishidan, shuningdek yadro portlashini nurlanishidan asraydi.
Bundan tashqari bu yashirinish joylari ma‘lum mustahkamlikka ega
bo‗lganda odamlarni yadro portlashini havo zarbasidan va buzilayotgan
binolarni parchalaridan asrashi mumkin. Bu yashirinish joylari shuningdek
teriga va kiyimga zaharlovchi moddalar, bakterial
vositalarni aerozollari
tushishidan asraydi.Radiatsiyaga qarshi yashirinish joylari radiatsiya
darajasini pasaytirish koeffitsientini katta qiymatlarini ko‗zlab quriladi. Bu
yashirinish joylari qo‗yidagicha bo‗lishi mumkin:
1) bino va inshootlarni podval etajlari asosida;
2) tosh yoki somon asosida qurilgan yerto‗lalar (pogreb);
3) alohida joylashgan tez quriladigan radiatsiyaga qarshi yashirinish
joylari.
Do'stlaringiz bilan baham: 
