|
3.5.-rasm Ionizatsiyali xonalar tuzilmasi:
1-xonani ichki yuzasi va o‗zagi (musbat elektrod); 2-metall xalqa
(manfiy elektrod); 3-xonani tubi; 4-izolyator; 5-muhofaza xalqasi.
69
Gazorazryad schyotchigi mayda intensivlikdagi radioaktiv nurlanish-
larni o‗lchaydi. U siyraklashtirilgan inert gazlar (argon, neon) va spirt
bug‗lari (schyotchik ishini yaxshilash uchun) aralashmasi bilan to‗ldirilgan
germetik metall yoki shishali silindr shaklida bo‗ladi. U silindr ichida
uning o‗qi bo‗ylab o‗tkazilgan ingichka metall ipdan (anod) va silindrni
ichki yuzasiga yotqizilgan metall qatlamidan (katod) iborat. Metall ip va
tok o‗tkazuvchi qatlamga elektr tok kuchlanishi beriladi.
Radioaktiv nurlanish bo‗lmaganda schyotchik hajmida ozod ionlar
yo‗q, shuning uchun schyotchik zanjirida elektr toki ham bo‗lmaydi.
Radioaktiv nurlanish ta‘sirida schetchik hajmida zaryadlangan zarrachalar
(musbat ionlar va elektronlar) paydo bo‗ladi. Elektronlar elektr maydon
ta‘sirida anod tomonga harakatlana turib kinetik energiyaga ega bo‗lishadi
va o‗zlari gazli muhit atomlaridan elektronlarni urib chiqaradi. Bu
elektronlar esa o‗z o‗rnida yana ionizatsiyani keltirib chiqaradi. Shunday
qilib, radioaktiv nurlarni bitta zarrachasi, bir necha elektronlarni paydo
bo‗lishiga olib keladi. Schyotchik ipida (anod) ko‗p miqdorda elektronlar
to‗planadi, musbat potensial pasayadi va elektrik impuls paydo bo‗ladi.
Impuls sonlarini ma‘lum vaqt ichida registratsiya qila turib, radioaktiv
nurlarni intevsivligini baholash mumkin.
Dozimetrik priborlar qo‗yidagi maqsadlarda ishlatiladi:
Nurlanishni nazorat qilish (odamlar va qishloq xo‗jalik hayvonlari
tomonidan olingan nurlanishni ekspozitsion dozasi haqida ma‘lumot) -
shaxsiy dozimetrik komplektlari.
Radioaktiv zararlanishni nazorat qilish (odam, hayvon, texnika,
transport, jihozlarni, shaxsiy himoya vositalari, oziq-ovqat, suv va
boshqalarda radioaktiv zararlanishni nazorat etish) - radiometrlar.
Hududlarda radiatsiya darajasini aniqlash - radiatsion razvedka,
radioaktivlik indikatorlari, radiometr-rentgenometrlar.
Shaxsiy dozametrlar komplekti DP 22V va DP-24 cho‗ntakli
ko‗rsatuvchi DKP-50A dozimetrlardan iborat bo‗lib, odamlar tomonidan
radioaktiv moddalar bilan zaharlangan hududlarda ishlash jarayonida
olinadigan gamma nurlanishlarni ekspozitsion dozasini aniqlash uchun
mo‗ljallangan.
DP-22V ZD-5 zaryad qurilmasi va 50 ta shaxsiy cho‗ntakli DKP-
50A dozi metrdan, DP-24 esa DP-22 V dan farq qilib, 5 ta DKP-50A dozi
metrlaridan iborat.
Zaryadlash qurilmasi DKP-50A dozimetrlarni zaryadlash uchun
mo‗ljallangan bo‗lib, unda kuchlanish o‗zgartirgichi, yuqori kuchlanish
to‗g‗irlagichi, potensiometr-kuchlanish rostlagichi, zaryad uychasini
70
yoritgichi, mikrokalit va ta‘minlash manbai joylashgan. Ta‘minlash
manbai 2 ta 1,6 MPU-U-8 quruq elementlardan iborat bo‗lib, priborni 30
soat davomida uzluksiz ishlashini ta‘minlaydi. Zaryad qurilmasi chiqishi-
da kuchlanish 180-250 V ni tashkil etadi.
Cho‗ntakli DKP-50A dozimetrlari (11.2-rasm) gamma nurlarni
ekspozitsion dozalarini o‗lchashga mo‗ljallangan avtoruchka shaklida
ishlangan. Dozimetr dyural korpusdan iborat bo‗lib, unda ionizatsion
kamera (kamerada elektroskopli kondensator joylashtirilgan), o‗lchash
qurilmasi (okulyar, ob‘ektiv va shkaladan iborat) va zaryadlash qismi
(diafragma, harakatlanuvchi kontaktli shtir) joylashgan.
Dozimetrni zaryadlash paytida elektroskopni viziripi elektrostatik
itarish kuchi ta‘sirida ichki elektroddan uzoqlashadi va o‗lchash qurilmasi
shkalasini noli bilan birlashadi. Gamma nurlanishlar ta‘sirida kamera
hajmida ionizatsion tok paydo bo‗ladi.
3.6.-rasm. DKP-50A dozimetri:
a- uvuvby ko‘rinshi; b- shkalasi.
Ionizatsion tok kondensatorni va kamerani boshlang‗ich zaryadini,
demak ichki elektrod potensialini kamaytiradi. Bu esa viziripi va elektro-
skop tutqichi orasidagi elektr tik itarish kuchini kamaytiradi; vizirip va
tutqich bir biriga yaqinlashadi. Viziripini shakli o‗lchash shkalasida
siljiydi.
Radiometr - rentgenometrlar DP5A (3.7-rasm) va DP-5V hududlar-
da radiatsiya darajasini va turli predmetlarni radioaktiv zararlanishini
gamma nurlanish bo‗yicha o‗lchashga mo‗ljallangan. Gamma nurlanish
quvvati mr/soat yoki r/s o‗lchanadi. Asbobda betta-nurlarni aniqlash ham
mumkin.
Pribor (rasm-11.5) 6 ta o‗lchash poddiapazonlariga ega bo‗lib, 0,05
mr/s to 200 r/s o‗lchaydi. Ko‗rsatkichlar mikroampermetr shkalasi bo‗yi-
cha hisoblanib, poddiapazon koeffitsientiga ko‗paytiriladi. Shkalani 0 dan
birinchi raqamlarigacha bo‗lgan uchastkasi ish uchastkasi hisoblanmaydi.
Asbob 1-chi poddiapazondan tashqari barcha poddiapazonlarda tovushli
71
indikatsiyaga ega (telefon yordamida eshitiladi). Pribor 3ta KB-1quruq
elementlarida ishlaydi va 40 soat (DP5A) va 55 soat (DP5V) uzluksiz
ishlashi mumkin. Bu elementlardan bittasi shkalani yoritish uchun mo‗ljal
langan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
