O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

3.2-rasm Yashirinish joyi tuzilishi: 
1-himoya germetik eshiklar; 2-shlyuzli kameralar (tamburlar); 3-
sanitar-maishiy bo‗lim; 4-odamlarni joylashtirish asosiy xonasi; 5-
avariya chiqishini galereyasi va boshchasi; 6-filtr-ventilyasiya kamerasi; 
7-oziq-ovqat mahsulotlari uchun omborxona; 8-tibbiy xona. 
Eng oddiy yashirinish joylari bu yoriqlar hisoblanadi. Yoriqlar 
ochiq, yopiq, ichidan qoplangan yoki qoplanmagan bo‗lishi mumkin. 
Yoriqlarda odamlarni havo zarbasi, yorituvchi nur va kirib boruvchi 

---

64 
radiatsiyadan zararlanishi 1,5-2 marta (yopiq yoriqlarda 2,5-3 marta) va 
hududni radioaktiv zararlanishidan nurlanish esa 2-3 marta (200-300 
marta yopiq yoriqlar uchun) kamayadi. Lekin shuni nazarda tutish 
kerakki yoriqlar zaharlovchi moddalar va bakterial vositalardan himoya 
etolmaydi. Bu qurollar ishlatilganda shaxsiy himoya vositalaridan foyda- 
lanish kerak. Yoriqlar korxona, idora, o‗quv muassasasi va odamlar ko‗p 
to‗planadigan joylarda quriladi. Yoriqlar bosishlar zonasidan uzoqroqda 
(yerdagi binolardan uning yarmi plyus 3 m masofada quriladi. Yoriqlar 
qo‗yidagicha bo‗ladi: 
1) ichidan qoplanmagan yopiq va ochiq; Yoriqni normal sig‗imi 
10-15 dan 30 kishigacha. Yoriq chuqurligi 172 sm, eni: yuqori qismida 
110-120 sm, pastida 80 sm. 
2) ichidan qoplangan yopiq va ochiq; 
Turli himoya inshoatlarini radioaktiv nurlanishdan himoyalash 
xususiyatlari jadval-3.3 da keltirilgan. 
 
3.3.-rasm Himoya inshoatlarini tasnifi. 
Himoya inshootlari 
Maxsus barpo etilgan 
Moslashtirilgan 
Yashirinish 
joylari 
Radioatsiyaga 
qarshi yashirinish 
joylari 
Oddiy yashirinish 
joylari (yoriqlar) 
Mеtro 
Jihozlangan 
yеrto‘lalar 
Еrosti 
qazilmalar 
Zarb to‘lqindan 
himoyalovchi 
Zarb to‘lqindan himoya 
etolmaydigan 
Moslashtirilgan 
Alohida joylashgan 
Oldindan barpo 
etiladigan 
Tеz barpo etiladigan 
Kichik 
O‘rta 
Katta 
Sanoat jihozlari bilan 
Oddiy jihozlar bilan 
Filtr-vеntilyatsiya jihozlarisiz 
Himoya xususiyatlariga 
кўра 
joylashish joyiga ko‘ra 
qurish vaqtiga ko‘ra 
Hajmiga ko‘ra 
Filtr-vеntilyatsiya jihozlari bilan ta'minlanganligiga ko‘ra 

---

65 
Himoya inshootlarini yashirinuvchilarni qabul qilishga tayyor hol- 
ga keltirishda quyidagilar qilinadi: inshootlar tozalanadi, devor va tom- 
dagi barcha yoriq va teshiklar mahkamlanadi, reproduktor va telefon 
o‗rnatiladi, kirishlarda ko‗rsatuvchilar va «Kirish» yoritgichli signali- 
zatsiya o‗rnatiladi.
Vodoprovod, isitish, kanalizatsiya, elektr tizimlari tekshiriladi. 
Hajmi 30 kishidan oshiq ubejishe va radiatsiyaga qarshi yashirinish joy- 
larida komendant, hajmi 50 kishidan kam yashirinish joylarida yashiri- 
nuvchilar safidan kattalar tayinlaniladi. Ishlar FM ni tegishli shtablari 
rahbarligida va nazorati ostida amalga oshiriladi. 
3.4 -Jadval 
Himoya inshoatlari va boshqa xonalarni radionurlanishdan 
himoyalash xususiyat lari 
Himoya inshoatni turi 
K
osl
(dozani 
pasaytirilishi) 
Tashqi nurlanish 
Ichki 
nurlanish 
Himoya inshoatlari: 
yashirinish joylari: 
- toza ventilyasiya rejimida; 
- filtr ventilyasiya rejimda. 
radiatsiyaga 
qarshi 
yashirinish joy lari 
Bino va xonalar: 
ishlab chiqarish va ma‘muriy
(3 etaj); 
toshli turar joylar (5 etaj); 
yerto‗lalar 
yog‗ochli uylar; 
yerto‗lalar; 
transport vositalari. 
1000 marotaba va 
yuqori 
50-500 
5-7 
25-50 
400-600 
3 
7-8 
2 
10-20 (30-
40)* 
40-50 (1000 
gacha) 
3-10 
1,5-2 (3-5)** 
2-3 (3-5) 
2-3 (4-6) 
1-2 (2-3) 
2-3 (4-6) 
1 
*- aerozolga qarshi filtrlarni mavjudligida; 
** - xonalar germetizatsiya qilinganida.