|
3.8.-rasm. Harbiy kimyoviy razvedka asbobi (HKRP):
73
1-qo‗l nasosi; 2-elkaga taqish remeni; 3-nasos uchun nasadka; 4-
nasadka uchun himoya qalpoqchalari; 5-tutunga qarshi filtrlar; 6-gorelka
patroni; 7-elektr fonar; 8-gorelka korpusi; 9-shtir; 10-lopatka; 11-
kassetalarda joylashtirilgan indikatorli trubkalar.
Nasos yordamida indikatorli trubkalar orqali tahlil qilinayotgan
havo o‗tkaziladi.
Nasos boshchasida kesish uchun (indikator trubkalarni) 2-ta chu-
qurcha (indikator trubkalarni chet qismini sindirish uchun) va nasos
ruchkasida esa ampula ochgich joylashgan.
Nasos nasadkasi indikator trubkalari orqali o‗tayotgan ZM bug‗la-
rini oshirish uchun ishlatiladi.
Himoya qalpoqlari nasadka voronkasi ichki qismini ZM tomchilari
dan himoyalashda va shuningdek tuproq va to‗kiluvchi materiallarda
ZM tekshirishda ularni joylashtirish uchun ishlatiladi.
Tutunga qarshi filtrlar ZM ni tutunda, ZM ni mayda miqdorlarini
tuproq va to‗kiluvchi materiallarda aniqlashda va shuningdek tutun
namunasini olishda ishlatiladi.
Gorelka indikatorli trubkalarni havo harorati past bo‗lganda (-40
+10
0
S) isitishga mo‗ljallangan.
Indikatorli trubkalar (rasm-11.8) ZM aniqlash uchun ishlatiladi va
ular kavsharlangan shishali trubka bo‗lib ichida to‗ldiruvchi va reaktivli
ampulalar joylashtirilgan. Indikatorli trubkalar rangli doiralar bilan mar-
kirovka qilingan va 10-tadan kassetalarga joylashtirilgan. Kassetani yuza
qismida bo‗yalish rangli etaloni va trubkalar bilan ishlash tartibi ko‗rsa-
tilgan.
3.9.-rasm. Zaharlovchi moddalarni aniqlash uchun indikator
trubkalari.
74
a – zarin va VX ni; b – fosgen, sinil kislotasi va xlorsianni; v –
ipritni: 1-trubka korpusi; 2-paxtali tiqinlar; 3-to‗ldiruvchi; 4-reaktivlar
solingan ampulalar.
Zm ni havoda aniqlash. Kimyoviy xavfli moddalar havoda bo‗lishi
mumkin bo‗lgan konsentratsiyasi, KXM nomlariga muvofiq 3.5-jadval
da, KXM xavfsizlik darajalari 3.6.-jadvalda keltirilgan.
3.5.-jadval
Kimyoviy xavfli moddalarning havoda bo‗lishi mumkin bo‗lgan
konsentratsiyasi
t/r
№
KXM nomlari
Havodagi PDK, mg/m
3
ishchi zonasi
Bir martali
sutkada
1.
Azot kislotasi
5,0
0,4
0,15
2.
Ammiak
20
0,2
0,04
3.
Atsetonitril
10,0
-
0,002
4.
Atsetonsian-gidrin
0,9
-
0,001
5.
Vodorod xoloristiy
0,05
0,2
0,01
6.
Vodorod ftoristiy
0,05
0,02
0,005
7.
Dimetilamin
1,0
-
-
8.
Metilamin
1,0
-
-
9.
Metil bromistiy
1,0
-
-
10.
Metil xromistiy
5,0
-
-
11.
Nitriloakril
0,5
-
0,03
12.
Okis etilen
1,0
0,3
0,3
13.
Oltingugurt angidridi
10,0
0,5
0,05
14.
Oltingugurt vodorod
10,0
0,008
0,008
15.
Olitngugurt uglerod
1,0
0,03
0,005
16.
Sinilnaya kislota
0,3
-
0,01
17.
Solyanaya
kislota
(kons.)
5,0
0,2
0,2
18.
Formaldegid
0,5
0,035
0,003
19.
Fosgen
0,5
-
-
20.
Xlor
1,0
1,0
0,03
21.
Xlorpikrin
2,0
0,007
0,007
75
3.6.- jadval
Kimyoviy zaharlarning xavfsizlik darajasi
Ko‗rsatkichlar
nomi
Xavflilik me‘yori
Favqulodda
xavfli
(I)
Yuqori
xavfli
(II)
O‗lim xavfi
(III)
O‗ta xavfli
(IV)
KXM
havoda,
mg/m
3
0,1 dan
kamroq
0,1-1
1,1-10
10 ko‗proq
Oshqozonda,
mg/sm
2
15 dan
kamroq
15-150
151-500
5000 dan
ko‗proq
Terida, mg/kg
100 dan
kamroq
100-500
501-2500
2500 dan
ko‗proq
Havoda, mg/m
3
500 dan
kamroq
500-
5000
5001-50000
50000 dan
ko‗proq
Ingalyatsiyada
300 ko‗proq
300-30
29-3
3 dan
kamroq
Buning uchun birinchi navbatda asab-paralitik ta‘sir ega bo‗lgan
ZM parlari aniqlanadi. Buning uchun qizil doirali va qizil nuqtali 2 ta
indikatorli trubkalar olinadi. Indikatorli trubkalarni chet qismlari sindiri-
ladi va ikkala trubkalardagi yuqori ampulalar sindiriladi.Trubkalarni yu-
qori qismidan ushlagan holda u tez aralashtiriladi. Trubka markirovka
qilinmagan joyi bilan nasosga o‗rnatilib undan havo o‗tka ziladi, ikkin-
chi trubkadan esa havo o‗tkazilmaydi va u pribor korpusini shtativiga
o‗rnatiladi.
Keyin ampula ochgich yordamida ikkala trubkalarni pastki ampula
lari sindiriladi, aralashtirilgandan keyin kontrol trubka rangini qizildan
sariqgacha o‗tishi kuzatiladi. Kontrol trubkada sariq rang paydo bo‗lgan
vaqtda, tajriba trubkasini yuqori qismida qizil rang hosil bo‗lgan bo‗lsa,
bu ZM (zarin, zoman yoki Vi-iks) ni havli konsentratsiyasi borligiga
ishora qilinadi. Agar tajriba trubkasida sariq rang kontrol trubkasi bilan
bir vaqtda paydo bo‗lsa bu ZM kamligini yoki ularni yo‗qligidan dalolat
beradi. Bundan keyin havoda unga chidamli bo‗lmagan ZM (fosgen,
sinil kislotasi, xlorsian) aniqlanadi. Buning uchun uchta yashil doirali
indikator trubkalar ishlatiladi. Turbka ochiladi, ampula sindiriladi, nasos
ga o‗rnatilib u 10-15 marta harakatga keltiriladi. Keyin esa havoda iprit
parlarini borligi aniqlanadi. Buning uchun bitta sariq doirali trubkalar
ishlatiladi.
76
Bundan keyin trubkalar nasosdan olinadi, to‗diruvchi rangi kasseta
yuzasidagi etalon rang bilan solishtiriladi.
Buning uchun trubka ochiladi, nasosga qo‗yiladi, 60 marta harakat-
ga keltirib havo o‗tkaziladi va bir minut o‗tgach to‗ldiruvchi rangi kasse-
ta yuzasidan etalon rangi bilan solishtiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
