O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti

Men ilgari ham aytgan bir fikrni yana takrorlashni joiz deb bilaman: 
nafaqat yurtimizda, balki butun mintaqamizda ma’lumu mashhur bo‘lgan 
“Alpomish”dek qahramonlik dostonining aynan Surxon zaminida yaratilgani aslo 
tasodif emas. 
Agar mendan, eng kuchli, eng baquvvat polvonlar qayerda yashaydi, deb 
so‘rasa, hech ikkilanmasdan, avvalo, Surxondaryoda, deb aytgan bo‘lardim. 
O‘zbek kurashining vatani, makoni ham aslida Surxon vohasidir. 
Hammamiz yaxshi bilamizki, mana shu kurash bellashuvlarida “halol” degan so‘z 
eng oliy baho sifatida yangraydi. Shaxsan menga bu ibora bamisoli butun 
xalqimizga, jumladan, Surxon eliga mansub eng ulug‘ fazilatni ifoda etayotgandek 
bo‘lib tuyuladi. 
Aziz do‘stlar, chindan ham Surxon elining lafzi halol, mehnati halol ekanini 
tarixda ham, bugungi kunda ham ko‘p-ko‘p misollar yaqqol tasdiqlaydi. Bunday 
mard insonlarning tabiatida sira g‘irromlik bo‘lmagan, chala ish bo‘lmagan.
39
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev nutqidan: 
Barchangizning e’tiboringizni muhim bir masalaga qaratmoqchiman. 
Bundan buyon men qaysi hududga xizmat safariga boradigan bo‘lsam, birinchi 
kuni joylardagi ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar qanday borayotgani bilan tanishaman. 
Ikkinchi kuni esa, shu hududdagi harbiy-ma’muriy sektorlardagi ahvolni har 
tomonlama o‘rganib chiqaman. Yil davomida shunday tartibda ish olib boramiz. 
Hokimlar, okrug qo‘mondonlari va boshqa tegishli mutasaddi rahbarlar buni 
albatta e’tiborga olishi lozim. 
Nutqning maqsadga muvofiqligi ham juda muhimdir. Birinchi Prezidentimiz 
Islom Karimov va Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning barcha nutqlari bu 
xususiyatga ega edi. Ma’lumki, so‘zlovchi tomonidan rejalashtirilgan yoki 
vaziyatga qarab so‘zlanadigan nutq ma’lum bir maqsadga yo‘naltirilgan bo‘ladi. 
Ya’ni so‘zlovchi aniq maqsad yoki manfaatni ko‘zlab, til vositalaridan 
39
Prezident.uz.// www.google.co.uz/#q=islom+karimov+nutqlari&btnK=Поиск в Google// 28.11.2014. Prezident 
Islom Karimovning Termiz shahriga Amir Temur ordenini topshirishga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqi. 
˃ 27.01.2017. 

---

foydalanadi. Adabiy til me’yorlariga amal qilib so‘zlangan nutq to‘g‘ri, aniq, toza, 
mantiqiy, ta’sirchan, demak, maqsadga muvofiq nutq sanaladi 
Olimlarning fikriga asoslanib, “Nutq faoliyatida muallif o‘z oldiga qo‘ygan 
maqsadni eng aniq, eng ta’sirchan,eng tushunarli qilib ifodalaydigan so‘zlarni, so‘z 
birikmalarini, gaplarni topishga, tanlashga intiladi. Bu vositalarni yaxlit qilib, 
“maqsadga muvofiqlik” deb baholash mumkin”.
40
Islom Karimov hamda Shavkat Mirziyoyev nutqlarining yana bir jihati 
ta’sirdorligi va obrazliligi hisoblanadi. Nutqning ta’sirchanligi deganda, asosan, 
og‘zaki nutq jarayoni nazarda tutiladi. Shunga ko‘ra nutqning tinglovchi 
tomonidan qabul qilinishidagi ruhiy vaziyat ham e’tiborga olinishi lozim. Ya’ni, 
bunda notiq tinglovchilarni ularning bilim darajasidan tortib, hatto yoshigacha, 
nutqining qanday qabul qilayotganigacha nazorat qilishi zarurdir. Professional 
bilimga ega bo‘lgan kishilar oldida jo‘n, sodda tilda gapirish maqsadga muvofiq 
bo‘lmagani kabi, oddiy, yetarli darajada ma’lumotga ega bo‘lmagan tinglovchilar 
oldida ham ilmiy va rasmiy tilda gapirishga harakat qilish maqsadga muvofiq 
emas. Xullas, notiqdan vaziyatga qarab ish tutish talab qilinadi va ifodalamoqchi 
bo‘lgan fikrni to‘laligicha tinglovchilarga to‘liq yetkazishga harakat qilish vazifa 
qilib belgilanadi. Xo‘sh, ta’sirchan nutq deganda qanday nutqni tushunmoq kerak? 
B.N.Golovin aytganidek, ta’sirchan nutq tinglovchi va o‘quvchining e’tiborini va 
qiziqishini hisobga oladigan nutqdir.