O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

xatti-harakat xususiyatlari: 
1)
ko‘p terlash, ba’zan so‘lak ajralishi, atrofdagi vaziyat va odamlarga kuchli 
e’tibor berish bilan kechadigan sezilarli darajadagi asossiz qo‘zg‘alish yoki 
beo‘xshov qarash, qo‘l terlashi, qo‘l barmoqlarining titrashi, harakatlarning 
cheklangan bo‘lishi; 
2)
begonalar yaqinlashganda pichirlashga aylanadigan duo o‘qish; 
3)
oldinda huquq-tartibot organlari xodimlari bo‘lganda harakat yo‘nalishini 
155

---

o‘zgartirish va ularni aylanib o‘tishga urinish. 
E’tibor berish zarur bo‘lgan qo‘rquvning o‘ziga xos tashqi belgilari: 

teri oqarishi, terlash, yutinish; 

nafas olishning qiyinlashishi, tez-tez nafas olish; 

uyqu arteriyasining pulsasiyasi; 

ko‘z qorachiqlarining kengayishi; 

ovoz yo‘qolishi va jarangining pasayishi; 

kaftlar tremori, barcha gavda mushaklarining titrashi; 

qoshlarning ko‘tarilishi va birlashishi (chimirilishi); 

ko‘zlarning katta ochilishi va kengayishi; 

yuz mushaklarining nihoyatda taranglashishi. 
Tashqi ko‘rinish va xatti-harakatning mazkur belgilarini bir butunlikda ko‘rib 
chiqish, har bir shubhali jihatni inobatga olish zarur. 
Shubha uyg‘otuvchi shaxs bilan 
suhbatlashganda 
uning yoshi, jinsi, millati, 
psixologik tipi, aqliy darajasini inobatga olish lozim. Turli millat va xalqlarning 
an’ana, urf-odatlarini hurmat qilish, musulmonlar va boshqa din vakillarining 
e’tiqodlariga ehtirom bilan munosabatda bo‘lish kerak. Ko‘ngilsiz oqibatlarga yo‘l 
qo‘ymaslik uchun iloji boricha nazokat va odob bilan munosabatda bo‘lish, aslo 
bahslashmaslik, ayniqsa diniy yoki milliy mavzudagi munozaralarga kirishmaslik 
darkor. 
Xodimlar 
hujjat tekshirayotganlarida 
shubha uyg‘otuvchi shaxslarning 
pasport ma’lumotlari (tarjimai holiga oid ma’lumotlar)ni aniqlashtirishlari, ularning 
kelgan vaqtlari va ko‘zlagan maqsadlari, aniq yashash manzillari, tug‘ilgan joylari, 
oilaviy ahvollari, ma’lumoti, mashg‘ulotlari bilan qiziqishlari mumkin. Javob 
olinganida shubha uyg‘otuvchi shaxsning noverbal signallari sinchkovlik bilan 
kuzatiladi, ushbu signallar ularning verbal signallari bilan qiyoslanadi: gumon 
qilinuvchining imo-ishoralari, holati, mimikasi (jumladan, ko‘z, lab ifodalari) uning 
so‘zlariga mos kelish-kelmasligi, nutqiga xos xususiyatlar, teri qoplamasining holati 
(oqarishi, qizarishi, dog‘ bilan qoplanishi, ter chiqishi kabilar) tekshiriladi. Savollar 
«ha» yoki «yo‘q» tarzida javob qaytarilmaydigan shaklda beriladi. Shuningdek, 
156

---

xodimlarning to‘g‘ri javob avvaldan (hujjatli manbalardan, tezkor axborotdan) 
ma’lum bo‘lgan ayrim savollarni berishlari tavsiya etiladi. Ushbu savollarga yolg‘on 
javob qaytarilishi so‘ralayotgan shaxsga nisbatan gumonlarni mustahkamlaydi. 
Yuz berayotgan voqealarga inson 
neytral 
munosabatda bo‘lganida, odatda 
uning boshi tik, nigohlari to‘g‘ri va tiyrak, ko‘zlari suhbatdoshiga qarab turadigan, 
o‘zini tutishi erkin, imo-ishoralari ifodali bo‘ladi. 
Agar so‘ralayotgan shaxsning boshi egik, nigohlari tashqariga yo‘nalgan yoki 
ko‘z qiri bilan qaraydigan, qo‘llari mudofaa holatida (qovushtirilgan ikki qo‘li bilan 
sumka yoki paketini ushlab olgan) bo‘lsa, u holda ushbu noverbal signallar 
suhbatdoshiga nisbatan uning salbiy hissiyotlaridan va (yoki) stress holatida 
ekanligidan dalolat beradi.