Annotatsiya: Ushbu maqolada noverbal muloqot, uning turlari hamda xuxusuyatlari, turli xalqlarda salomlashishning noverbal usullari ko’rsatib o’tilgan. Kalit so’z

SALOMLASHISHNING NOVERBAL TURLARI
Bekmuhammedova Madina
ADU Pedogogika Instituti 1-kurs magistranti
+998…………………
Annotatsiya:Ushbu maqolada noverbal muloqot, uning turlari hamda xuxusuyatlari, turli xalqlarda salomlashishning noverbal usullari ko’rsatib o’tilgan.
Kalit so’z:imo-ishora, slomlashish, noverbal aloqa vositalari
Imo-ishora tili dunyodagi eng keng tarqalgan til sifatida tan olingan. Bu e'tirof ko'pchiligimizga noverbal aloqa vositalari - yuz ifodalari, imo-ishoralar, ko'z bilan aloqa qilish, intonatsiya - qayerda va kim bilan muloqot qilishimizdan qat'i nazar, universal deb o'ylash huquqini beradi. Ammo har bir davlatning madaniyati o'z qonunlariga ko'ra rivojlanadi va har bir mamlakatda og'zaki bo'lmagan muloqotning o'ziga xos xususiyatlari mavjud.Bu xususiyatlarni bilish har bir kishiga “xorijiy hududda” suhbatdosh bilan muloqotni samarali o‘rnatishga yordam beradi va, albatta, bu muloqot davomida o‘zini ancha ishonchli his qiladi.
Noverbal muloqot va xulq-atvor bo'yicha ilmiy tadqiqotlar Charlz Darvinning 1872 yilda nashr etilgan "Odam va hayvonlarda his-tuyg'ularning ifodasi" bilan boshlandi. O'sha vaqtdan beri so'zsiz muloqot va xatti-harakatlarning turlari, ta'siri va ifodalari bo'yicha ko'plab tadqiqotlar olib borildi. Garchi bu signallar ko'pincha shunchalik nozikki, biz ularni ongli ravishda bilmaymiz, tadqiqot og'zaki bo'lmagan muloqotning bir nechta to'qqiz turini aniqladi.
A.Sadoxin insonning har tomonlama uyg’un kamol topishi uning til, urf odatlar, an’analar va madaniy qadriyatlarni puxta egallashi bilan belgilanadi,deb aytadi.¹Chunki muloqotda shaxslararo qarama-qarshilik inson xulq-atvorini, boshqa tildagi noverbal vositalar va milliy urf-odatlarini to’liq tushunib yetmasligidan kelib chiqadi.
Rus tilshunosi T.Nikolayeva va B.Uspenskiylar noverbal vositalarni kelib chiqishi yuzasidan ikkita, ya’ni tabiiy (hamma uchun umumiy ma’noga ega bo’lgan) va an’anaviy (madaniyat va an’anlarga xos bo’lgan xarakatlar) xatti-xarakatlarga ajratishga tavsiya qilgan bo’lsa,² M.Saidxonov o’zbek tilidagi noverbal vositalardan tarkib topgan va ishlatib kelinayotgan muomala shakllariga rituallar(udumlar), etiket formalari va imo-ishoralarni kiritgan.³
Og'zaki bo'lmagan muloqotning katta qismi uchun yuz ifodalari mas'uldir.Tabassum yoki qovog'ini burish bilan qancha ma'lumot etkazish mumkinligini ko'rib chiqing. Insonning yuzidagi nigoh ko'pincha biz ko'rgan birinchi narsa, hatto u nima deyishini eshitishimizdan oldin ham.
Og'zaki bo'lmagan muloqot va xatti-harakatlar madaniyatlar orasida keskin farq qilishi mumkin bo'lsa-da, baxt, qayg'u, g'azab va qo'rquvning yuz ifodalari butun dunyoda o'xshashdir.
Noverbal muloqotning asosiy xususiyatlar ramziy imo-ishoralar ya’ni salomlashish va xayrlashish imo-ishoralari, rozilik va rad etish, ma'qullash va qoralash, sukut saqlashga chaqirish va boshqalar orasida kuzatiladi.
Boshqa Sharq madaniyatlari kabi o’zbek tilida salomlashish juda muhim o'rin tutadi. Bu shaxslararo munosabatlarning asosiy bosqichi bo'lib, muvaffaqiyatli salomlashish suhbatning ijobiy natijalariga olib keladi.
Odatda salomlashuvchilar tasodifiy salomlashishning bir qismi sifatida ko'zlarga etib boradigan tabassumni ham o'z ichiga oladi. Bu boshqa odamga salomlashuvchi uni ko'rishdan mamnunligini bildiradi. Tasodifiy og'zaki salomlashish og'zaki bo'lmagan salomlashish bilan ham boshlanishi mumkin.
Rasmiy og'zaki salomlashish odatda tasodifiy salomlashishdan ko'ra uzunroq bo'lib, odatda ikki yoki undan ortiq salomlashish turlarini birlashtiradi. Masalan, tadbirkor boshqa tadbirkor bilan salomlashsa, qo‘l berib ko‘rishadi, “Assalomu alaykum” deb, “Qandaysiz?” kabi savol beradi. yoki o'zini tanishtiring va biznes unvonini yoki ish rolini bering.
Rasmiy salomlashish, shuningdek, salomlashishda ishtirok etgan odamlarning holatiga bog'liq bo'lishi mumkin. Kattaroq yoki yuqoriroq odam, shuningdek, otalik yo'li bilan kichikroq yoki pastroq odamning yelkasiga tegishi mumkin. Suhbatdosh ham suhbatdoshlari bilan qo'l berib ko'rishishdan oldin o'rnidan turishi kerak.
Ba'zan odamlar bir-birlariga og'zaki bo'lmagan salomlar berishadi. Buning sababi, ikki kishi bir-biridan salomlashishni eshitish uchun juda uzoqda, lekin baribir bir-birini tan olishni xohlaydi. Ba'zida odam boshqa odamga og'zaki bo'lmagan salom beradi, agar u biron bir vazifaga ko'p e'tibor qaratsa. Misol uchun, telefonda bo'lgan kishi salomlashish orqali suhbatni to'xtatishni xohlamasligi mumkin, shuning uchun u yangi kelganga og'zaki bo'lmagan salom belgisini beradi.
Og'zaki bo'lmagan salomlashishlarga misollar: kaftni tashqariga qaratib qo'l silkitish, barmoqlar kaft va orqaga qayta-qayta pastga siljiydigan qo'l to'lqini (odatda yosh bolalarga beriladi), ko'z qisib qo'yish yoki oddiy tabassum va ko'z bilan aloqa qilish. .
Salomlashuvchilar amalga oshiradigan boshqa og'zaki bo'lmagan belgilar salomlashish marosimining bir qismidir. Misol uchun, erkaklar odatda bir -birlari bilan qo'l berib ko'rishadilar yoki bir-birlarining orqalarini silaydilar. Ayollar birbirlarini quchoqlab, yuzlaridan o'pishlari mumkin. Erkaklar bilan salomlashayotgan ayollar va ayollar bilan salomlashayotgan erkaklar ham bir -birlarini quchoqlab, yuzlaridan o'pishlari mumkin, ayniqsa ular qarindosh bo'lsa. Bolalar bilan salomlashayotgan kattalar ularni quchoqlashlari yoki hatto ularni ko'tarib, tebranishlari mumkin.
Salomlashishning eng keng tarqalgan elementi -qo'l siqish odamning suhbatdoshga bo'lgan munosabati, uning his-tuyg'ulari va niyatlari haqida juda ko'p ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Qoida tariqasida, bu ma'lumot qo'l siqishning davomiyligi va intensivligi, shuningdek, qo'llarning holati orqali uzatiladi.
Turli xalqlar madaniyatida salomlashish belgisi – qo‘l berib ko‘rishish xilma-xil bo‘lib, turli tuslarga ega. Bu kamsituvchi, tasodifiy, sovuq, do'stona, issiq va boshqalar bo'lishi mumkin. Ammo, shunga qaramay, uchrashuvda qo'l siqish juda muhim, chunki. insonga nisbatan moyillikni va tajovuzkor niyatlarning yo'qligini ko'rsatadi.
Do'stona va mustahkam qo'l siqish - bu bizning muloqot madaniyatimiz va turli mamlakatlardagi muloqot madaniyatining afzalliklaridan biridir.
Yaqin Sharq mamlakatlarida qo‘l berib salomlashish juda keng tarqalgan. Uchrashuvda arablar bu imo-ishoraga qo'shimcha ravishda, kaftlari bilan peshonalariga tegib, bir oz ta'zim qilishadi. Keksa kishi suhbatdoshiga hurmatini ko‘rsatib, qo‘l berib ko‘rishgach, avval uning kaftini o‘padi, shundan keyingina uning peshonasiga tegib, ta’zim qiladi. Agar erkaklar uzoq vaqt davomida bir-birlarini ko'rmagan bo'lsalar, ular uchrashganda, ular yelkalarini quchoqlab, o'padilar. Agar arablarning bir-birini quchoqlab, shu holatda uzoq turganini tasodifan ko‘rsangiz, bilingki, ular uzoq ayriliqdan so‘ng uchrashuvda o‘z yaqinligini va xursandchiligini shunday ifodalaydilar.
Lotin Amerikasida uzoq qo'l siqish paytida suhbatdoshga tirsagi yoki yelkasi bilan teginish keng tarqalgan. Lotin amerikaliklar orasida muloqotning boshidan zavqlanish va bir-birlarini hurmat qilish uchun quchoqlash odat tusiga kiradi.
Xitoyda og'zaki bo'lmagan muloqotning o'ziga xos xususiyati bu notanish odamlar bilan faqat rasmiy darajada muloqot qilish sharoitida qo'l siqishdan foydalanishdir. Sherikga bo'lgan hurmatini izhor qilib, xitoyliklar suhbatdoshning qo'lini ikki qo'li bilan silkitib, uzoq vaqt silkitishi mumkin. Yaqin va bir-birini yaxshi biladigan odamlar bilan muloqot qilishda qo'l berib ko'rishish odatiy hol emas, lekin yelkaga yoki orqaga silash odatiy holdir.
Yaponiyada qo'l siqish qabul qilinmaydi va faqat istisno hollarda qo'llaniladi. Va bu erda shuni yodda tutish kerakki, siz suhbatdoshingizni bo'sh qo'lingiz bilan bilagingizdan yoki tirsagingizdan ushlay olmaysiz, shuningdek qo'lingizni uning yelkasiga qo'ya olmaysiz. Bu yaponlarning muloqot jarayonida bir-biriga teginish uslubini yoqtirmasligi bilan izohlanadi. Bundan tashqari, qo'l siqish muqarrar ravishda to'g'ridan-to'g'ri va niyat bilan qarash bilan birga keladi va yaponlar buni yoqtirmaydi.
Yaponlar, koreyslar kabi, suhbatdoshga nisbatan salomlashish va hurmat qilishning boshqacha belgisidan foydalanadilar - odobli ta'zim. Bundan tashqari, Yaponiyada ular ayniqsa ta'zim qilishadi - do'stlarini ko'rganlarida, ular bir muncha vaqt "muzlashadi" va keyin pastki orqa qismini sindirib tashlaganga o'xshaydi.
Salomlashish ishoralari haqida gapirganda, ular boshqacha ko'rinishi mumkinligini ta'kidlash kerak. Ispaniyada ular mahkam quchoqlashadi, Frantsiyada esa yonoqdan o'pish odatiy holdir. Hindlarning milliy salomlashuvi va xayrlashuvi hammaga tanish - bir-biriga bosilgan kaftlardir.
Aksariyat mamlakatlarda salomlashish keng tarqalgan shakli sifatida boshning engil egilishi va qo'lning bosh darajasiga yoki biroz balandroq ko'tarilishi hisoblanadi. Muloqotning bu shakli turli yoshdagi erkaklar va ayollar tomonidan oson va muvaffaqiyatli qo'llaniladi.
Xulosa qilib aytish mukinki, muloqotning noverbal shakli orqali salomlashish turli millatlar o’rtasida o’xshash bo’lsada, ammo xar bir xalqning o’ziga xos jihatlarini ko’rsatadi.

Foydalanilgan adaboyotlar ro’yhati:

1. 
   Курбанов.М.А.Новербал мулокотни ифодаловчи воситалар.-М.:Андижон-2021
   
2. 
   Садохин А. Введение в теорию межкультурной коммуникации. –М.: КноРус, 2014. –С. 25.
   
3. 
   Николаева Т., Успенский Б. Языкознание и паралингвистика // Лингвистические исследования по общей и славянской типологии. –М.: Наука, 1966. –С. 73.
   
4. 
   Саидхонов М. Алоқа-аралашув ва имо-ишоралар. –Т.: Фан, 2008. –Б. 22
   

1^ Садохин А. Введение в теорию межкультурной коммуникации. –М.: КноРус, 2014. –С. 25.

2^ Николаева Т., Успенский Б. Языкознание и паралингвистика // Лингвистические исследования по общей и славянской типологии. –М.: Наука, 1966. –С. 73.

3^ Саидхонов М. Алоқа-аралашув ва имо-ишоралар. –Т.: Фан, 2008. –Б. 22