O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi samarqand davlat universiteti yuridik fakulteti kafedra

Ye.N.Kvashnin-Samarin (“Rus zaminida dengiz g’oyasi. Xarbiydengiz nuqtai nazaridan Pyotrga qadar Rossiya tarixi”) va boshqa taniqli nazariyotchilar va strateglarining asarlarini rus xarbiystrategik geosiyosatining manbalari sifatida ko’rsatish mumkin. Ye.N.Kvashnin-Samarin Milyutinning ba’zi geostrategic g’oyalarini rivojlantirdi va Rossiya tarixida flotning katta axamiyati masalasini tadqiq qildi. U Rossiyaning asosiy manfaatlari dengiz orqali ro’yobga chiqishini xali ko’plar
tushunmaydi, xolbuki, flot bu manfaatlarni ximoya etishning eng ishonchli vositasidir deb yozgan edi.
Kvashnin-Samarin o’sha davr dengiz tarixining ayrim geostrategik masalalari va geosiyosiy muammolarini batafsil tadqiq etdi. Uning Rossiya davlatchiligining VIII asrdan XVIII asrgacha shakllanishida flotning roli va axamiyatiga bag’ishlangan
asarini tadqiqotchilar xaqli ravishda o’sha davr geosiyosatining qo’ldan tushmaydigan kitobi, deb ataganlar. V.M.Golovninning geosiyosiy va geostrategik xarakterdagi
asarlari o’sha vaqtda Rossiyadagina emas, balki butun Yevropada ham eng ko’p o’qiladigan kitoblar sirasidan edi. Uning 1861 yilda Sankt-Peterburgda nashr etilgan “Rossiya flotining 1824 yildagi axvoli haqida” asarida bayon etilgan geosiyosiy g’oyalar xozirgacha tadqiqotchilar e’tiborini jalb etib kelmoqda. Milyutin geosiyosiy doktrinasini to’laligacha qabul qilgan
Vandam va Kvashnin-Samarin⁵ Rossiyaning asosiy geosiyosiy, geostrategik raqibi – Angliyadir, deb ta’kidlashgan. Ularning fikricha, bu mamlakat bilan qarama-qarshilik jaҳon geostrategic manzarasini belgilab beradi. Har ikkala strateg olim dengiz va quruqlikdagi davlatlarning qarama-qarshiligi xaqida fikr yuritdilar va ochiq so’zladilar. Bu masala ҳaqida ular va boshqa bir qancha rus geostrateglari inglizsaksonlarning jaxon xukmronligi yo’lida rus xalqi asosiy raqibdir, deb yozishdi. Ularning asosiy maqsadi – ruslarni Tinch okeani qirg’oqlaridan Sibir ichkarisiga, Rossiyani esa Osiyodan SHimol tomonga, shimoliy meridianning 30 va 40-darajasida
joylashgan yerlarga xaydashdan iborat edi.
Rus siyosatchilariga amaliy tavsiyalar berar ekan, Vandam yozgan ediki, ingliz-sakson ekspansiyasiga qarshi turish uchun quruqlikdagi davlatlarning xarbiy qudratini oshirish kerak, bu Britaniya imperiyasi kuchlariga, ingliz mustabidligiga qarshi muvozanatni saqlashga ko’maklashadi. Rus geosiyosatchisining fikricha, Rossiya, Frantsiya va Germaniya ana shunday koalitsiya tuzishi mumkin.
Ko’rinib turibdiki, rus strategik va xarbiy-strategik kontseptsiyalarida original nazariy va milliy-mafkuraviy yondashuvlar asosida o’sha vaqtning turli geosiyosiy tafakkur arboblari makon uchun kurash, davlatlarning taraqqiyoti va xarbiy xarakatlarda tabiiy geografik omillarning roli, xarbiy operatsiyalarda topografiya, xududdagi axolining tarkibi, iqtisodiyotning axvoli, davlat tuzilmasi, xarbiy boshqaruv, iqlim, etnologiya, falsafa va xatto din va iloxiyotning mamlakat geosiyosiy vaziyatiga ta’siri masalalarini tadqiq etdilar.