O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Donli o‘simliklarni rivojlanish davrlari
Donli o‘simliklarni urug‘i ekilgandan so‘ng yangi urug‘ hosil qilguncha ya’ni o‘simliklarni butun o‘suv muddatida ma’lum rivojlanish davrlarini o‘tadi. Rivojlanish davrlarida o‘simlikda morfologik o‘zgarish sodir bo‘ladi va yangi organlar paydo bo‘ladi va shakllanadi. Donli ekinlar maysa hosil qilish, tuplanish, nay o‘rash, boshoqlanish yoki ro‘vaklash, gullash va pishish kabi rivojlanish davrlarini o‘tadilar.
O‘simlikning kamida 10% ma’lum davrga shu davrning boshlanishi va 75% bo‘lganda, shu davrga to‘liq kirganligi bo‘ladi. O‘simliklarni rivojlanish davrlarini boshlanishini va o‘tishini, tabiiy ya’niy dala sharoitida kuzatuvlar asosida olib boriladi.
Maysalanish –Urug‘ni bo‘rtishi va unib chiqishi uchun har xil o‘simlik doni har xil miqdorda suv talab qiladi.
Donli ekinlarning urug‘i boshqa tur ekinlarga nisbatan urug‘ bo‘rtishi va unib chiqish uchun kamroq; mutloq quruq donning vazniga nisbatan bug‘doy, javdar doni 50%, makkajo‘xori 44%, suli 65%, arpa 50%, tariq va jo‘xori 25% suv talab qiladi.
Donli o‘simliklarni haroratga talabi xam har xil bo‘ladi. Bugdoy arpa va javdar donining unib chiqishi uchun minimal xorarat 1-3^oS maysalar to‘la paydo bo‘lishi uchun 5-6^oS issiqlik bo‘lishi kerak. Makkajo‘xori va tariq ekinlari donining unib chiqishi uchun 8-10^oS issiqliq jo‘xori va sholi urug‘lari uchun 10-12^oS issiqliq bo‘lishi kerak. Demak, don etarli suv olgandan so‘ng xororat va xovo etarli bo‘lganda donning endosperm qismidagi zaxira moddalar eriydi va endosperm bilan murtak o‘rtasida joylashgan qalqoncha orqali murtakka o‘tadi va murtak ildizi hosil bo‘ladi. Shundan keyin murtakdagi poyacha o‘sib er betiga chiqadi. Poyacha er betiga chiqqan vaqtida u o‘tkir qalpoqcha bilan o‘ralgan bo‘ladi. Bu qalpoqchaga g‘ilof yoki koleoptile deyiladi. Koleopile sariq rangda bo‘lib, u o‘zgargan barg hisoblanadi. Koleoptile poyachaning er betiga chiqish davrida uni mexanik shikastlanishidan ximoya qiladi. Poyacha er betiga chiqqandan so‘ng, u uzunasiga yoriladi va uning yorilgan eridan birinchi xaqiqiy yashil barg paydo bo‘ladi. Shu davrda maysalanish yoki maysa paydo bo‘lish davri deyiladi.