O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti fizikaviy kimyo kafedrasi

 
 

---

15 
2.2.Efir moyl rini olishd mikroto‟lqinli nurl nishini
qo‟ll shning sosiy yo‟n lishl ri 
 
Mikroto‘lqin nurlanishni o‘simlik xomashyo kimyosida oxirgi o‘n yillarda 
ko‘p olimlarni diqqati oshmoqda. Maqolalarni tahliliga qaraganda oxirgi yillarda 
chop etilishi eksponensial oshmoqda. Kimyo va o‘simlik xomashyoni 
texnologiyasida ekstraksiya tabiiy o‘simlik ob‘yektga mikroto‘lqin nurlanishini 
asosiy qo‘llanilishini ko‘rilgan, pastmolekulyar birikmalarni har xil sinf individual 
holatda, hamda kompozitsion ko‘rinishda (masalan efir yog‘lari) yuqori 
molekulyarli strukturali biopolimer (selyuloza, lignin, gemiselyuloza) ajralishi, 
o‘simlik ob‘yektini quritish proseslari yog‘och pirolizi, yuqori molekulyar o‘simlik 
xomashyosini komponentini gidrolizi; oddiy va murakkab efirlarni shuningdek 
boshqa turlarini olish, kimyoviy modifikatsiyasi o‘simlik turdagi biopolimerlari 
uning alohida komponentlariga va boshqa prosseslarga oldindan bo‘linadi. Ushbu 
prossesda mikroto‘lqinli nurlanishni effektivligi ko‘rsatilgan. Mikroto‘lqinli 
nurlanish o‘tkazilayotgan jarayonni asosan to‘liq tezlatadi, shuningdek elektro- 
energiya sarflanishini kamaytiradi. Ta‘riflangan jarayonlarni ishlab chiqarishda 
tadbiq misoli keltirilgan. Jarayonlar va mexanizmlari o‘simlik xomashyoga 
mikroto‘lqinli nurlantirish ta‘siri bo‘layotgan hozirgi vaqtda to‘liqsiz nurlangani va 
kelajakda ilmiy o‘rganishini tadqiqot talab qiladi.
Tayanch iboralar: mikroto‘lqinli nurlanish, o‘simlik xomashyo, yog‘och, 
selyuloza, lignin, gemiselyulozalar, ekstraktiv moddlar, efir moylari, ionli 
suyuqliklar, yashil kimyo, kimyoviy modifikatsiyalashtirish, quritish, piroliz, 
gidroliz, delignifikatsiya. 
O‘simlik biomassa kompleks qayta ishlash muammoni hal etish hozirgi 
vaqtda dolzarb vazifadir. O‘simlik yangilanayotgan xomashyoni yangi kimyoviy, 
fizik-kimyoviy, fizik va biologik yondashishda ishlashda yashil kimyo prinsiplari 
[146,192] muhimligidir. Oldinga qo‘yilgan maqsadga erishish yo‘li mikroto‘lqinli 
nurlanish (MTN) qo‘llanilishi. MTN ni fanda va ishlab chiqarishda qo‘llanilishi 
katta qiziqishi yildan yilga oshayapdi. MTN qadimdan aktiv qo‘llanishiga 

---

16 
qaramasdan xarbiyda, ishlab chiqarishda, ilmiy qiziqishda, moddalarga ta‘siri va 
ularni kimyoda qo‘llanishi yaqinda paydo bo‘ldi.
Spektr jarayoni elektromagnit nurlanishi 300 GGs – 300 MGs atrofida 
tebranadi, (to‘lqin uzunligi 1 mm dan – 1 m gacha) mirtoto‘lqinli deb nomlangan. 
Ular infraqizil va radiochastotali diapozonda joylashgan. Xozirgi vaqtda ilmiy 
adabiyotlarda ko‘proq ―mikroto‘lqinlar‖ termini keng ishlatilgan (yuqori chastota) 
o‘sha diapozonlarni aniqlab bergan. Xalqaro qabul qilingan kelishuvlarga asoslanib 
xayotga qo‘llanilgan, tibbiyot va ishlab chiqarishda reglamentli qator chastotalari 
(2.1-jadvalda) ulardan ayrimlari ba‘zi mamlakatlarda qo‘llaniladi [170]. 
2.1-jadval 
Ishlab chiqarishda tibbiyotda va ilmiy oraliqdagi 433,92 dan 4000 MGs
to‘lqinlar bo‘linishi 
To‘lqin 
MGS 
Ruxsat etilgan 
og‘ish 
Qo‘llaniladigan davlat 
434 
0,2 % 
Avstriya, Gollandiya, Portugaliya, Shvetsariya 
896 
10 MGs 
Buyuk Britaniya 
915 
13 MGs 
Shimoliy va Janubiy Amerika 
2375 
50 MGs 
Albaniya, Bolgariya, Vengriya, Ruminiya, 
Slovaniya, Chexiya, Rossiya 
2450 
50 MGs 
Butun dunyo, 2375 MGs qo‘llaniladiganda 
tashqari holatda 
3390