O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti fizikaviy kimyo kafedrasi

O„t kritik ekstr ksiy . 
O‗takritik flyuidlar o‗takritik holatda bo‗lgan 
qisilgan gazlar bilan ekstraksiya o‗simlik ekstraktlarini olishning nisbatan
yangi usulidir. Asosiy e‘tibor eng arzon va ekstragen bilan ishlashda
zaharlilik ta‘siri kam bo‗lgan CO
2 
bilan ekstraksiyaga berilmoqda. O‗takritik
flyuidli ekstraksiyaning suyuqlik bilan ekstraksiyaga nisbatan ustunligi
shundan iboratki, flyuidning kichik zichlikka ega bo‗lganligi va uning yuqori
diffuzion xossaga ega bo‗lganligi yuqori ekstraksiya tezligini ta‘minlaydi,
ekstraksiya past temperaturada (-40
0
C) CO
2
ning yuqori uchuvchanligidan
mahsulot undan oson qutuladi. O‗simlik xom-ashyosini o‗takritik CO
2 
bilan
ekstraksiya qilish keyingi 10 yilliklarda jadal tekshirilmoqda va hozirgi kunda 
ko‗p tonnali ishlab chiqarish sifatida hamda turli maqsadlar uchun
mo‗ljallangan o‗simliklar ekstraktlarini (kofedning yashil zarrachalari va
choyning barglardan kofeinni ajratishda, pivopishirish sanoatida xmelning 
ekstraksiyasida, xushbo‗y moddalarning ekstraktlarini olishda, tarkibida nikotin

---

13 
miqdori kam bo‗lgan tamoki ishlab chiqarish uchun alkaloidlarni
ekstraksiyalashda) olishda ishlatilmoqda. 
Karbonat angidrid yordamida o‗takritik ekstraksiyalash bug‗ bilan
haydash va past temperaturada organik erituvchilari bilan ekstraksiyalashning
ustunliklarini birlashtiruvchi ustunliklar hamda efir moylarini ekstraksiya
usulida olishning an‘anaviy usullariga nisbatan kamchiliklarga ega. CO
2 
bilan
o‗takritik ekstraksiya bug‗ bilan haydash kabi organik erituvchilar qoldiqlaridan
holi bo‗lgan etarli darajadagi toza moy olish imkonini beradi. Organik
erituvchi bilan ekstraksiya kabi CO
2 
bilan o‗takritik ekstraksiyada ham qayta
ishlanayotgan xom-ashyo ham ekstrakt ham isitishga berilmaydi va dastlabki
xom-ashyo hidi nisbatan to‗liq olinadigan ekstraktga o‗tkaziladi. Unga
qo‗shimcha o‗takritik ekstraksiyada efir moyining chiqishi nisbatan baland.
Boshqa tomondan o‗takritik ekstraksiyada ishlatiladigan asboblar murakkab va
qimmat bo‗lganligi uchun olinadigan efir moyining tan-narxi qimmatlashadi.