19
MTN yordamida efir moyi olinishida parogidrodistillizatsiya tez hajmiy
isitish butun massa bo‘yicha boradi, pastmolekulali birikmalar ozod bo‘ladi.
Shuning uchun efir moyi tarkibi MTN olinganli oddiy usuldan farq qiladi [68].
Uchadigan pastmolekulali organic birikmalarni o‘simlik
xomashyodan
distillyatsiya usuli ishlab chiqildi va birgalikda [139] ekstraksiya organic
erituvchini MTN yordamida amalga oshiradi. Tez va qulay jarayonini olib borish
uchun apparat usuli tavsiya etildi. Masalan, Zygophyllum album L. shuni
ko‘rsatdiki MTN da ajralish jarayoni qisqartirildi (3 soat o‘rniga 30 min.) bor
usulga qaraganda. Lekin mualliflar olingan efir moylari tarkibi bilan farq qiladi.
[172] ishlarda efir moyini olinish usullarini parogidroditillyatsiya usuli bilan
yangi yalpizdan (Mentha piperita L) va quruq haydash (erituvchilarsiz) MTN ni
qo‘llash bilan. Efir moyini ajralishi 2 usul bilan shuni kuzatildiki MTN yangi barg
suv miqdori ko‘pligi tufayli tez isiydi, shu sababli bargdagi hujayralar suvda ozod
bo‘lib uchuvchi komponentlar ajraladi. Bu hodisa tez jarayon o‘tishiga olib keladi
va ko‘p miqdorda efir moyi chiqadi. Biroq yuqori kuchli MTN efir moyini asosiy
qimmat komponentlarini kamaytirishga olib keladi.
[147] ishda
yangi usul ishlab chiqildi, efir moyini erituvchisiz olish. Temir
korbomil kukunini namuna bilan yaxshilab aralashtiriladi: quritilgan o‘simlik
materialini, reaktorga o‘tkaziladi va MTN ga 350 Vt bilan 12 min. davomida
reaksion idishni bo‘shliq joylarida efir moyi yig‘iladi. Mikroshpris yordamida
reaksin bo‘shliqga bir tomchi dekan kiritiladi, bu tomchi igna uchida bo‘lishi shart.
Ekstraksiyadan so‘ng 7 min. ichida tomchi teskari shpris va so‘ngra eritma sifatida
GX–MS–xromatografga yuboriladi. Efir moylarini an‘anaviy usuli bilan
taqqoslash (parogidrodistillash) taklif etilgan usul juda kam miqdorda o‘simlik
materiallarni kam vaqatda efir moylari ajratiladi. Efir moylarni tarkibini taqqoslash
Eugenia caryophyliata Thunb., mana shu usul bilan
va parodistillyatsiya usuli
ko‘rsatdiki ularni to‘liq amaliy identligi. Analog GX – MS – tadqiqotlar Nepeta
crispa Willd efir moyini o‘rganish uchun o‘tkazildi [110].
MTN da ajralgan efir moyini tadqiqotda qo‘llash, shuningdek boshqa
o‘simlik dunyosida, masalan: Xitoy limoni (Schisandra chinensis (Turez) Baill.)
20
[163], Gretsiya yong‘og‘I (Juglans regia L.) [118], hidli namatak (Dryopteris
fragrans) [158], polin Chernyayeva (Artemisia tschernieviana) [110], dorivor
Melissa (Melissa officinalis L. ) [201], (Chamaecyparis obtusa) [113], yalpizni
turli xillari [182] va boshqa o‘simliklar [114,143,187].
Efir moylarini ekstraksiyalash uchun MTN ta‘siri ostida IS [148]
qo‘llanilishi mumkin. Ekstraksion taqqoslash mumkinligi to‘rt ionli suyuqliklar va
tradision usullar parogidrodistillyatsiya misolida urug‘lardan
efir moyini olish
Fructus forsythia shuni ko‘rsatdiki, MTN birgalikda qo‘llanishi va ionli suyuqliklar
efir moyini ko‘payishi (9,58 %), shuningdek vaqtni tejash (29,3 min.)
gidrodistillash usuli bilan taqqoslash (chiqishi – 4,08% va davom etishi 100 min.).
Bundan tashqari olingan moylarni tadqiqotda tarkibida juda ko‘p miqdorda qimmat
kislorod tarkibli moydagi monoterpenlar, MTN ta‘sirida olingan ekstraksiya suvli
ionli.
Hamma ilmiy izlanishlarda efir moyini ko‘p miqdorda chiqishi (hosil
bo‘lishi) hamda jarayonni davom etishini qisqarishini ta‘kidlanayapti.
[81] ishlarda MTN bilan ekstragirlash o‘rganilib naftodiantronli pigmentlar
(gepertin va psevdogipertina) dala choyi fitomassasi xomashyosidan (Hypericum
perforatum). Tadqiqotlar natijasida shu aniqlandi, max. moylarni ekstragentlar
55% etalon yoki praponol -2 shunda gidromodul 40 ga teng, solishtirma qavvati
MTN 0,0205 Vt/sm
3
, tebranishi 2450 MGs va MTN davom etishini davomi 60
sek., MTN manba sifatida oddiy uy ro‘zg‘or mikroto‘lqinli pech qo‘llaniladi.
Ekstraktiv moddalarni ajratish jarayonlari o‘rganildi va qayin yog‘ochidan
butulin [43]. MTN qo‘llashda, butulinni va ekstraksiyalandan moddani aperativ
olish tezligi 10-15 marta oshadi, bor an‘anaviy ekstraksiya usulidan. Shu usul bilan
butulin 40 % chiqishi, shu vaqtda MTN qo‘llanishligi natijasida 50% gacha oshadi.
Tinitish usuli bilan ekstraktiv moddalarni ajratib olish
yaxshi sorbsion effektni
ko‘rsatdi, ham ekstraktiv moddalarni olish MTN ta‘sirida amalga oshiriladi.
Juda qiziqarli tadqiqot MTN ta‘sirida o‘rganish polifenol fermenti
ekstraksiya jarayonlariga araxis po‘choqlari chiqindisi [210]. Optimal sharoitlar
aniqlandi: nurlanish vaqti – 2,6 min, selyuloza miqdori – 0,81 massa %, pH – 5,5
21
va inkubatsiya vaqti 66
0
C 2 soat davomida. Bunday sharoitda umumiy polifenollar
chiqishi – 1,75±0,06%.
Do'stlaringiz bilan baham: 
