O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti fizikaviy kimyo kafedrasi

 
2.3. Efir moylarining fizik-kimyoviy va takibini aniqlash
 
Efir moylarining fizik-kimyoviy xarakteristikalarini aniqlash.
Efir 
moylarining haqiqiyligi ularning fizik-kimyoviy xossalari bo‗yicha o‗rnatiladi. 
Fizik-kimyoviy xossalarga efir moyining rangi, hidi, ta‘mi, zichligi, solishtirma
aylanish sindirish ko‗rsatgichi, spirtda erishi, kislota va efir soni ta‘sir etuvchi
moddalar tarkibi kabilar kiradi. Efir moylarining zichligi 0,69-1,188
chegarasida tebranadi. Qutblanish tekisligining aylanish burchagi optik faol 
moddalarning tarkibini ifodalaydi, chunki efir moylari optik faol moddalarning
aralashmasidir. Qutblanish tekisligining aylanish burchagi efir moylari
tarkibiga kiruvchi moddalar aylanish burchaklarining yig‗indisi bo‗lib, efir
moyining sifati haqida guvohlik berardi. Efir moyining spirtdagi (96% yoki 
70% li ) eritmasi uning haqiqiyligi va sifati haqida ma‘lumot beradi. Ko‗pgina

---

24 
uglevodorodlar spirtda, ayniqsa, suyultirilganida yomon eriydi. Efir moyi
eruvchanligining normadan chetlanishi uning sifatsizlik me‘zoni vazifasini
o‗taydi. 
Efir moylarining sifat xarakteristikalarini o‗rnatish uchun kislota va efir 
(atsetillashgacha va undan keyin) sonlari aniqlanadi. Efir moylaridagi erkin
spirtlar miqdori atsetillash va efir sonini (atsetillashgacha va undan keyin)
aniqlash yo‗li bilan o‗rnatiladi. 
Efir moylari dastavval klassik usullar deb ataladigan usullarda
o‗rganilgan: fizik xossalari aniqlangan (zichlik, qutblangan yorug‗likning 
aylanish burchagi, sindirish ko‗rsatkichi, muzlash, suyuqlanish va qaynash 
temperaturalar va kimyoviy ko‗rsatgichlari (efir va kislota sonlari, 
atsetillangandan keyingi efir moyi soni). Efir moylari tarkibidagi asosiy
komponentlarning miqdori kimyoviy usullarda (spirtlarni atsetillash, efirlarni
sovunlash, fenollarni ishqorlarning suvli eritmasi bilan ekstraksiyalash) 
aniqlanadi. Efir moylarining sifat tarkibini o‗rganish uchun ular guruh
kimyoviy reaksiyalari ta‘sirida fraksiyalanadi, yoki yakka holdagi moddalarni
ajratish maqsadida haydaladi. Ajratilgan moddaning identifikatsiyasi ularning
kristall hosilalarini erish temperaturasi va xarakterli kimyoviy reaksiyalar
bo‗yicha amalga oshiriladi.