O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti fizikaviy kimyo kafedrasi

Yuqorimolekulali komponentlarni ajralishi. 
Polisaxaridlar va turli 
o‘simliklar xomashyo [186,198] chiqishi MTN qo‘llanishni tavsiya etildi. Oq 
qayin yog‘ochidan ksiloni ajratib olishda MTN ni effektiv qo‘llab o‘tkazildi, uni 
an‘anaviy usul bilan ajratishdan [184]. Nurlanish kuchlanishini uzoq davom etish 
ta‘sirida ksilon chiqishi o‘rganildi. MTN sifatida mikroto‘lqinli pech qo‘llanildi. 
Ksilonni max. chiqishi (yog‘ochdagi ksilon 60 %) min. quvatni MTN (110 vt) 
olinishda. Ushbu fakt shuni ko‘rsatadiki destruksion jarayonlarni o‘tishini 
faolligini yuqori quvvatli. Yog‘ochni eruvchanligini 10 min ishlashda NaOH, 
MTN qo‘llash 110 Vt da yog‘ochni eruvchanligi an‘anaviy katta ishlashga 
temperatura -90
0
C 1,5 soat ichida anologli o‘xshash. Lekin ksilonni hosil bo‘lishi 
MTN yuqori. Hosil bo‘lgan ksilon tavsifnomasi shuni ko‘rsatdiki, hosil bo‘lgan 
ksilon 68-88% ksilozani tashkil etadi. Ksilonni molekulyar massasi olingan MTN 
yordamida 60-70% ni yuqorimolekulali va 30-40% pastmolekulali fraksiya, shu 
vaqtda ksilon an‘anaviy ajratib olingan usulda teskari muommoni ko‘rsatdi. 
Yuqoridagi mualliflar tomonidan shu [185] faktorli eksprement optimizatsiyada 
ksilon chiqishini qayin yog‘ochidan MTN ta‘sirida. Shunday faktorlarni ta‘siri, 
jarayon davomida (10-30 min), NaOH konsentratsiyasi (4-8%) suyuqlangan 
moduli (1:8 dan to 1:20 g/ml), namuna massasi (5-10 g). O‘rganilgan faktorlarni 
ta‘siri statistic modul ta‘siri ksilon ajralish jarayoni. Optimal sharoiti uning max. 
chiqishi (yog‘ochda nazariy 72,5% tashkil etadi). 10 g maydalangan yog‘och 8% 
NaOH eritmasi, suyultirilgan moduli – 1:10, MTN davomiyligi - 25 min vaqt 
nurlanishi. 
[50] ishda yog‘och bo‘lagidan arabinogalaktan MTN qo‘llanilib ajralish 
usuli tavsiya etildi. Yog‘och namunasiga suv solib MTN quvvatini 800 Vt va 
mikroto‘lqinli pechida 1 min qayta ishlanadi. Eritmani qayta ishlashda 
(konsentrlash, cho‘kma tushish) arabinogalaktan ajratiladi. Tadqiqotlar shuni 
ko‘rsatdiki MTN ni ishlatishda arabinogalaktan olinishi (chiqishi) 25% gacha 
oshiriladi (agar MTN siz chiqishi 13,3% tashkil etadi). 

---

22 
MTN ishlatilganda pektin olinishida (marakuyi qobig‘idan) [191]. 
Ekstragent sifatida uzum sirkasi va azot kislotalar qo‘llaniladi. Pektin chiqishida 
ekstraksiya sharoitini to‘liq factor eksprement usuli bilan o‘rganildi. Barcha 
tadqiqotlar ekstragentlarni qo‘llashda pektin olinishi yuqori bo‘ldi.
Xitoyda keng va yuqori ishlab chiqarish tibbiyot sohasida o‘simlik 
Cyclocarya paliuris ishlatiladi. Lekin bunda ko‘p chiqindi hosil bo‘ladi, bundan 
kvalifikaziyalangan qo‘llanish 3 sohasini topmaydi. Ishlarda chiqish usullari 
polisaxaridlardan o‘rganildi. Bunday maqsadda mualliflar chiqish usullarni, 
isitishni an‘anaviy usullardan, shuningdek ultratovushli ta‘sir va MTN shuni 
ko‘rsatdiki MTN qo‘llanishida polisaxaridlarni hosil bo‘lishi (5% gacha), va 
jarayon davomligini (20 min.) qisqariladi, boshqa o‘rganilgan usullardan. To‘liq 
factor eksprementini qo‘llanilganda optimal sharoiti polisaxaridlarni max. chiqishi 
o‘rnatildi. Ammo mualliflar hosil bo‘lgan polisaxaridlar tarkibiga va ularni 
molekulalar massali taqsimlanishiga e‘tibor bermagan.
To‘liq faktorlar eksperementlari usullarini qo‘llab jarayonlar o‘rganildi va 
optimal polisaxarid olish, siqib chiqarish sharoitlar topildi. MTN yordamida 
mevalardan Lyceum ruthenicum (rus derezasi, ―bo‘ri mevasi‖) va ularni 
aktioksidant faolligi max. chiqishi 25 min va MTN quvvati 540 Vt ichida erishildi. 
Polisaxaridlar tarkibi ishda keltirilmagan. 
To‘liq faktorli eksprement usuli o‘rganildi va olingan ligninni tritikali 
samonidan ekstraksiya etaloni bilan va sulfat kislotani bo‘lishi bilan MTN ni ta‘siri 
ostida [174]. Ligninni max. ajralib chiqishi 91% (umumiy lignindan). Sharoitlari 
o‘rganildi (temperature, etanol tarkibi, sulfat kislotasi konsentratsiyasi) quyidagilar 
ligninni max. chiqishiga olib keladi. MTN qo‘llanilishida ligninni ko‘p miqdor 
hosil bo‘lishiga olib keladi, an‘anaviy isitishga qaraganda (nisbatan). Olingan 
lignin, MTN ni qo‘llash asosida kam miqdorda bog‘langan uglevodlar va o‘ta past 
molekulyar massali. Tarkib analizi va kimyoviy tuzilishi ligninlarni an‘anaviy 
qizdirish natijasida, MTN qo‘llanilganda shuni ko‘rsatdiki, to‘liq amaliy 
o‘xshashlikni. Olingan natijalar ko‘rsatdiki potensial qo‘llanilishi MTN ni yuqori 
tebranishli ligninlar va pastmolekulalini massali, qaysilari makromonometr sifatida 

---

23 
turli materiallarni ishlab chiqishda qo‘llaniladi (masalan, ko‘pik, smolalar). 
Analogli tadqiqotlar ligninlarni chiqishini aniqlashda o‘tkazilgan MTN ni qo‘llab 
samondan o‘tli o‘simliklar – bug‘doy, makkajo‘xori, zig‘ir va banglar [173]. 
Turli ionli suyuqliklar tanlab olingan erituvchilar alohida komponentlar 
o‘simlik biomassasidan [193] keng qo‘llashlari mumkin. IS ni qo‘llashi selyulozani 
eritish [197] yozilishi va u ishlari ma‘lum. Umumiylashtirish ko‘p turdagi IS 
ko‘rilgan [178] ular muvaffaqiyat bilan erituvchi sistema sifatida qo‘llaniladi va 
yuqorimolekulyar strukturali komponentlar butun yog‘och biomassasi to‘liq. 
MTN qo‘llanilishida ta‘kidlanayapti, u erish jarayonini to‘liq va davomli 
eruvchanligini isbotlaydi. Bir necha usullarni fraksiyalashtirish, yog‘ochlarni 
alohida komponentlarga ajratiladi – selyuloza, lignin, gemiselyulozalar. Bundan 
tashqari IS qo‘llanilishi shu ma‘lum qiladiki keng perspektivlar olingan eritmalarni 
qo‘llanilishi shuningdek gomogenli kimyoviy modifisiyalashtirishda. 
Shunday qilib ultratovushli nurlanish yordamida qizdirish efir moylarini 
olishda jarayonni tezlatish va unumdorlikni oshirish bo‘yicha boshqa usullarga 
qaraganda salmoqli ustunliklarga ega.