O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. B. Mirzajonova

 
Nazorat savollari 
1.Jarayonning umumiy tasnifiga nimalar kiradi? 
2.Tiomachevinali eritmalardan oltinni cho’ktirishning qanday usullari mavjud? 
3.Jarayonning afzallik va kamchiliklari nimalardan iborat? 
 
7-BOB. CHO‘YAN ISHLAB CHIQARISH TO‘G‘RISIDA UMUMIY 
TUSHUNCHALAR 
 
7.1. Qotishmalar to’g’risida umumiy ma’lumotlar 
Cho‘yan – tarkibida uglerod miqdori 2% dan yuqori bo‘lgan temir-uglerod 
qotishmasidir. Ugleroddan tashqari cho‘yanning tarkibida 4% gacha kremniy, 2% 
gacha marganets, shunindek fosfor va oltingurt mavjud. Cho‘yan po‘lat olishning 
asosiy dastlabki xomashyosi hisoblanadi. Po‘lat ishlab chiqarish uchun ishlab 
chiqarilgan cho‘yanning tahminan 80 – 85 % sarflanadi. Shunindek cho‘yan o‘zi 
ham quymaqorlikda keng qo‘llaniladi.
Cho‘yan eritib olishning asosiy xomashyosi temir rudalaridir. Temir 
rudalarida quyidagi asosiy minerallar mavjud: domna pechida eritishda yaxshi 
tiklanuvchi temir oksidlari, silikatlar, kal’sit, shuningdek oz miqdorda S, As, va P 
lar. 
Temir rudalari mis va boshqa metallar rudalaridan farqli ravishda boy 
hisoblanadi. Masalan eng boy temir rudalarida temirning miqdori 60% dan ko‘p 
bo‘lishi mumkin, kmabag‘al rudalarda esa 30 – 40 %. 
Shuni qayd etish lozimki, ba'zi temir minerallarida Fe dan tashqari oz bo’lsa-
da Cr, Ni, W, V, Cu, Ti, Mo va boshqa metallar uchraydi. Bunday rudalar 
kompleks rudalar deyiladi. Bu rudalardan cho’yan olishda foydalanilsa, cho’yan 
xossalari yahshilanadi. 

---

238 
Hozirgi davrda er qatlamida 200 dan ortiq turli temir rudasi borligi ma’lum. 
Asosiy temir rudalariga quyidagilar kiradi hamda 7.1-jadvalda temir rudalari 
keltirilgan.
7.1-jadval. 
Turli temir rudalarining nomlari 
Rudalarning