O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. B. Mirzajonova

Matkarimov Z.T.
– TKTI, Silikat materiallar va kamyob, nodir
metallar texnologiyasi kafedrasi katta o’qituvchisi, PhD;
A.A.Yusupxodjayev
– “Metallurgiya” kafedrasi professori,
texnika fanlari doktori. 
@ Toshkent davlat texnika universiteti 

---

3 
SO‘Z BOSHI
“Yo’nalishga kirish” kursi dastlab shu sohaning yo’nalishini, metallar haqida 
dastlabki tushunchalarni, metallarni ajratib olishning samarali yo’llari hamda 
reaksiyalar va sxemalar orqali keng yoritib berilganligi ko’rsatib berish bilan 
birgalikda yuqori malakali kadrlar tayyorlashga yo‘naltirilgan asosiy bazali 
fanlardan biri hisoblanadi.
Nazariy metallurgiya fundamental va texnologik fanlar orasidagi oraliq holatni 
egallaydi. Mazkur fanlarni o‘qib borish tufayli to‘planib qolgan bilimlar natijasida 
talabada murakkab amaliy va nazariy masalalarni yechish imkoniyati paydo 
bo‘ladi va barcha fundamental fanlardan to‘plangan bilimlar metallurgiyani chuqur 
o‘rganishga yordam beradi. Metallurgiya faqatgina texnika sohasini emas, balki 
moddalar va ularning xossalarini hamda ularda kechadigan qonuniyatlarni, 
metallurgik qayta ishlash kabi jarayonlarni ham o‘zida ifoda etadi.
“Yo’nalishga kirish” kursi yosh talabalarga ishlab chiqarish va ilmiy izlanish 
ishlarida murakkab sanalgan jarayonlarni oson o‘zlashtirishga yordam beradi. 
Nazariy metallurgiya yangi texnologik sxemalar va jarayonlarni o‘rganishning 
ilmiy o‘zagi hisoblanadi. Mazkur kursning muhim tomoni yana shundan iboratki, 
zamonaviy ilmiy adabiyotlarni o‘rganishda, ilmiy tadqiqot ishlarini olib borishda 
va talabalarni boshqa texnologik ahamiyatga ega bo‘lgan mutaxassisliklarni ham 
o‘rganishda bu kursning puxta o‘rganilishi talab etiladi.
O‘quv qo‘llanma oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, u 
imkon qadar oson hamda tushunarli tarzda “Yo’nalishga kirish” kursining barcha 
mavzularini o‘z ichida mujassamlashtirgan. Bu o‘quv qo‘llanmadan sanoat ishlab 
chiqarish korxonalarida ishlayotgan metallurgiya mutaxassislari hamda sohasi 
yaqin bo‘lgan oliy o‘quv yurtlarida ta’lim olayotgan talabalar ham foydalanishlari 
mumkin. Ayni paytda mazkur kurs bo‘yicha o‘zbek tilidagi adabiyotlarning 
kamligi ham ushbu qo‘llanmani yaratilishiga asosiy turtki bo‘ldi.
Qo‘llanmada keltirilgan mavzularni o‘zlashtirish nisbatan yengilroq bo‘lishi 
uchun tasviriy vositalar (sxemalar, rasmlar)dan foydalanildi. Mavzu bo‘yicha 
mustaqil tayyorlanish uchun savollar, topshiriqlar, masalalar va mashqlar berildi. 
 

---

4 
KIRISH 
“Yo’nalishga kirish” kursining nazariy o‘qitilishi shu sоha talabalari uchun 
metallarni оlishning teхnоlоgiyalari haqidagi fanning sikllarini o‘rganishdan 
bоshlanadi. Bu kurslar fundamental (fizika, kimyo, fizikaviy kimyo) va teхnоlоgik 
fanlarning оrasidagi hоlatni egallaydi. Мetallarni ishlab chiqarishda ruda yoki 
kоnsentratlar bоshlang‘ich хоmashyo bo‘lib xizmat qiladi. Тоg‘ jinsi ruda deb 
aytiladi, toki geоlоgik jarayonlar natijasida bitta yoki bir necha qimmatli 
elementlarning tarkibi uni yer оstidagi o‘rta tarkibidan ancha balandrоq bo‘lsa. 
Ruda faqat geоlоgik mazmunga emas,balki iqtisоdiy mazmunga ham egadir. Ruda 
deb berilgan aniq sharoitlarda iqtisоdiy nuqtai nazardan metall yoki metall 
guruhini samarali ishlab chiqarilishi mumkin bo‘lgan tog‘ jinsiga aytiladi.