O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

Topshiriq
Sudda sudlanuvchining jinoyati bo’yicha ishi ko’rilayotganda, uning 1989
yilda sodir etgan jinoyati ma’lum bo’lib qoldi. Prokuror bu jinoyatni inobatga
olib sudlanuvchining qilmishini retsidiv holat deb topishni so’radi. Advokat
1989 yilgi jinoyat amaldagi Jinoyat kodeksida yo’qligi bois uni rad etishni
so’radi.
- Siz sud’ya bo’lsangiz qanday xulosaga kelar edingiz?

---

183 
Jinoyatning sodir etilishida katta yoshli dalolatchilarning borligi yoki jinoyat 
sodir etilishida voyaga yetmaganlardan foydalanganlik holatlarini aniqlash g’oyat 
muhim ahamiyatga ega bo’lib, bu jinoyatni kvalifkatsiya qilish va jazo tayinlashda 
muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Katta yoshdagilar ta’siri ostida jinoyat sodir etish 
jazoni yengillashtirish yoki javobgarlikdan butunlay ozod qilishgacha olib keladi.
Voyaga yetmaganlarga ozodlikdan mahrum qilish yoki axloq tuzatish ishlari 
jazosi tayinlanganda, agar shartli hukm chiqarish uchun asos va shartlar mavjud 
bo’lsa, sud tomonidan shartli jazo belgilanishi mumkin. Umuman voyaga 
yetmaganlarning jinoyatlari haqidagi ishlarni yuritish alohida toifadagi ishlarni 
yuritish tizimiga kiradi.
 
Voyaga yetmaganlarga qo’llaniladigan jazolar tizimi
Voyaga yetmaganlarga nisbatan qo’llaniladigan jazolar ularni axloqan 
tuzatish, jinoiy faoliyatiga to’sqinlik qilish, mahkum hamda boshqa shaxslarning 
yangi jinoyat sodir etishlarini oldini olish maqsadlarini ko’zlaydi.
Voyaga yetmaganlarni tuzalish yo’liga o’tishi uchun sud qonunda 
belgilangan asoslarga va o’z ichki ishonchiga tayanadi. Sud tomonidan tayinlangan 
jazo voyaga yetmaganni tuzalish yo’liga o’tishi uchun yetarli bo’lishi kerak. Agar 
jazo o’ta yengil bo’lsa, voyaga yetmagan aybdor shaxsda jinoyat qonunchiligi 
asoslariga nisbatan bepisandlarcha munosabat shakllanishi mumkin. Jazoning o’ta 
og’irlashuvi voyaga yetmagan shaxsni axloqan tuzalishiga teskari ta’sir ko’rsatadi. 
Ozodlikdan mahrum qilish jinoyatiga hukm qilingan mahkumlarning erkinligidan 
mahrum qilinishi, huquqlarining cheklanishi va ularning jamiyatdan uzoq vaqt 
ajralgan holda qolishi oxir-oqibat o’z salbiy ta’sirini yuzaga chiqaradi. Shu bois 
jazo tayinlanayotganda sud bitta jazoni qo’llash orqali maqsadga erishishni 
ko’zlashi lozim. Agar zarur bo’lsa, jinoyat qonunining sanktsiyalarida belgilangan 
jazodan ham ko’ra kamroq jazo belgilashi yoki boshqa yengillashtiruvchi asoslarni 
qo’llashi zarur. 
Voyaga yetmaganlarga nisbatan Jinoyat kodeksida quyidagi jazolar 
belgilangan: 

---

184 

jarima; 

majburiy jamoat ishlari; 

axloq tuzatish ishlari; 

ozodlikni cheklash; 

ozodlikdan mahrum qilish.
Voyaga yetmaganlar uchun belgilangan jazo choralarida qo’shimcha jazolar 
o’rin olmagan. Yuqorida ko’rsatilgan jazolardan boshqa jazo qo’llanilishiga yo’l 
qo’yilmaydi. Jazolarning barchasi katta yoshlilar uchun belgilangan miqdor va 
muddatlardan ancha kam bo’lib, bunda voyaga yetmaganlarning yoshi va 
imkoniyatlari hal qiluvchi rol o’ynaydi.
Jarima
voyaga yetmagan aybdordan davlat foydasiga pul undirishda 
ifodalanuvchi majburiy chora bo’lib, u voyaga yetmaganlarga nisbatan bazaviy 
hisoblash miqdorining