124
jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytish hisoblanmaydi
va javobgarlikdan ozod
qilmaydi. Chunki jinoyatdan ixtiyoriy qaytish jinoiy tajovuz tufayli zarar
yetkazilishidan avval ro’y berishi lozim.
Ishtirokchilik uchun javobgarlik belgilanishida har bir ishtirokchining
qilmishi alohida tahlil qilinadi va uning ayblilik darajasi aniqlanadi. Jazo
tayinlanishida qilmishi uning ayblanishiga olib kelgan tegishli modda
dispozitsiyasiga qay darajada mos kelishi inobatga olinadi. Aksariyat hollarda
bajaruvchi va tashkilotchiga nisbatan og’irroq, dalolatchi va yordamchiga
yengilroq jazo beriladi.
Shuningdek, bajaruvchilarning voyaga yetmaganligi,
dalolatchi yoki yordamchining o’ta xavfli retsidivist ekanligi jazoning
tayinlanishiga ta’sir ko’rsatadi. Bunda ularning ijtimoiy xavflilik darajasi katta
ahamiyatga ega bo’ladi.
Jinoyat huquqida jinoyatga daxldorlik tushunchasi mavjud bo’lib, u
jinoyatga tayyorgarlik ko’rilishi, suiqasd qilinishi va sodir etilishi jarayoni bilan
bog’liqdir. Daxldorlik – oldindan va’da bermagan holda,
hokimiyat organlariga
jinoyatga tayyorgarlik ko’rilayotganligi, jinoyat sodir etilayotganligi yoki sodir
etilganligi haqida aniq bilgan holda xabar bermaslik hamda jinoyatchi, jinoyat
sodir etish quroli va vositalari, jinoyat izlari yoki jinoyat orqali qo’lga kiritilgan
narsalarni yashirganlik hisoblanadi. Bundan ko’rinadiki, daxldorlik ikki xil holatni
o’zida aks ettiradi. Birinchidan oldindan va’da
bermagan holda hokimiyat
organlariga
xabar bermaslik
, ikkinchidan oldindan va’da bermagan holda
jinoyatchi va jinoyatga bog’liq predmet hamda izlarni
yashirganlik
.
Jinoyatga tayyorgarlik ko’rilayotganligi, jinoyat sodir etilayotganligi yoki
sodir etilganligi haqida aniq bila turib, hokimiyat organlariga xabar bermaslik
uchun Jinoyat kodeksining 155
1
-moddasi va 241-moddalarida
nazarda tutilgan
hollarda javobgarlik kelib chiqadi. Ushbu moddalarni tahlil qiladigan bo’lsak, har
ikki moddada og’ir va o’ta og’ir jinoyatlar nazarda tutilganligini ko’ramiz.
Xususan, terrorizm va uni moliyalashtirish, terrorchilik faoliyatini amalga oshirish
maqsadida o’quvdan o’tish, chiqish yoki harakatlanish, O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti va konstitutsiyaviy tuzumiga tajovuz qilish, qo’poruvchilik, jinoiy
125
uyushma tashkil etish, shaxsni garov
sifatida tutqunlikka olish, radioaktiv,
bakteriologik, kimyoviy va boshqa qurollar bilan bog’liq jinoyatlar, poezd, havo,
dengiz yoki daryo transportini olib qochish yoki egallab olish, tayyorgarlik
ko’rilayotgan, sodir etilgan og’ir yoki o’ta og’ir jinoyatlar haqida xabar bermaslik
davlat va jamiyat uchun katta xavf tug’diradi.
Oldindan va’da bermagan holda jinoyatchi va jinoyatga bog’liq qurol va
vositalar, jinoiy yo’l bilan qo’lga kiritilgan narsalar va izlarni yashirganlik og’ir va
o’ta og’ir jinoyatlar bilan bog’liq bo’lsa, bu ham daxldorlik sifatida javobgarlikka
olib keladi.
Tayyorgarlik ko’rilayotgan, suiqasd qilingan yoki tamom bo’lgan har
qanday jinoyatdan kimdir xabardor bo’lishi mumkin.
Bu haqda tegishli huquqni
muhofaza qiluvchi organlarga ma’lumot yetkazish o’sha xabardor fuqaro uchun
burch hamda majburiyat hisoblanmog’i lozim. Zero jinoyatchilikka qarshi
kurashga har birimiz mas’ulmiz. Jinoyat qonunchiligi ijtimoiy xavfi katta
bo’lmagan hamda uncha og’ir bo’lmagan jinoyatlar haqida xabar berilmaganligi
uchun javobgarlikni belgilamaydi. Bu fuqarolarimizning burchi sanaladi,
burchni
bajarmaslik jinoyatchilar tomonidan jinoiy faoliyatni davom ettirishiga yo’l ochib
beradi. Jinoiy faoliyatdan jamiyat a’zolari, xatto xabardor bo’lib uni tegishli
organlarga yetkazmagan insonlarning o’zi ham jabr ko’rishi mumkin.
Og’ir va o’ta og’ir jinoyatlar sodir etilishining ijtimoiy xavflilik darajasi
yuqori bo’lganligi uchun qonunchilik ular to’g’risida xabar berishni majburiyat
darajasiga olib chiqqan. Kodeksning 241-moddasiga ko’ra, bu majburiyatni
bajarmaslik javobgarlikka sabab bo’ladi. Jinoyatdan xabardor bo’lish va jinoyat
haqida xabar bermaslikka va’da berish bir-biridan farqlanadi. Zotan,
jinoyatning
tayyorgarlik ko’rilish va suiqasd bosqichida jinoyat bo’yicha tegishli organlarga
xabar bermaslik haqida oldindan va’da berish jinoyatga daxldorlik bo’lmay, balki
ishtirokchilikka kirib qoladi. Chunki bunday va’da jinoyatchini xotirjam harakat
qilishiga olib keladi.
Jinoyat haqida oldindan va’da bermagan holda yashirishning ham oqibati
yaxshi bo’lmaydi. Jinoyatning yashirilishi yangi jinoyatlarga olib keladi. Jinoyat
126
kodeksi jinoyatchilik bilan bog’liq jarayonni huquqiy tartibga solishda kishilar
o’rtasidagi qarindoshlik munosabatlarini ham inobatga oladi. Insonlar o’rtasidagi
ijtimoiy munosabatlarni jinoiy javobgarlik yoki jazo tufayli butunlay darz ketishiga
yo’l qo’yib bo’lmaydi. Shu bois jinoyat sodir
etilishida gumon qilinuvchi,
ayblanuvchi yoki sudlanuvchilarning qilmishi haqida xabar bermasligi va
yashirganligi uchun ularning qarindoshlariga javobgarlik belgilanmaydi. Bu yo’l
bilan qarindoshlik rishtalarini saqlab qolish va jazoning maqsadlariga tezroq
yetishish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
