O`zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Markaziy buzilishlar:
 
markaziy nerv sistemasining u yoki bu qismlarining buzilishi, zararlanishi 
natijasida kelib chiqadi. Markaziy xarakterdagi organik nutq buzilishlariga alaliya, afaziya, dizartriya kabi 
nutq kamchiliklari kiradi. 
Pereferik buzilishlar:
 
artikulyatsion apparatning noto‘g‘ri tuzilish yoki buzilishi va pereferik 
nerv artikulyatsion organlar inervasiyasining buzilishdan kelib chiqadi. 
Pereferik xarakterdagi organik nutq buzilishlariga: rinolaliya, prognatiya, progeniya kiradi. 
Funksional buzilishlar:
 
bunda nutq jarayonida ishtirok etadigan a’zolar tuzilishida hech qanday 
o‘zgarishlar bo‘lmaydi. Funksional xarakterdagi nutq buzilishlariga: dislaliya, duduqlanish kabi nutq 
nuqsonlari kiradi. 
Turli nutq buzilishlarining rivojlanishini oldidan aniqlash katta ahamiyatga egadir. Agarda nutqiy 
nuqson bolaning maktabga kelgan vaqtida ilk bor aniqlansa, u holda uni tuzatish qiyinchiliklari kuzatilib, 
o‘zlashtirishga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Agarda bolaning nutq nuqsoni maktabgacha yoki yasli yoshida 
aniqlansa, tibbiy va pedagogik tuzatish maktabda to‘laqonli ta’lim olish imkonini beradi. 
Rivojlanishida kamchiliklar bo‘lgan bolalarni erta aniqlash ishlari birinchi navbatda “oilaviy 
muhiti yaxshi bo‘lmagan” oilada o‘tkaziladi. Bunda oilalarga quyidagilar kiradi: 
1. U yoki bu nuqsonga ega bo‘lgan bola bor oila. 
2. Ota-onalarning birida yoki ikkalasida fiziologik eshitishi buzilgan, aqli zaiflik, shizofreniya 
kasalliga bor oilalar. 
3. Homiladorlik vaqtida yuqumli kasalliklar, og‘ir taksikoz o‘tkazgan ayolning bolalari. 
4. Tug‘riq vaqtida asfeksiya jarohati yoki neyroinfeksiyani boshidan kechirgan, hayotning 
birinchi oylarida bosh miya jarohatlari olgan bor oilalar. 

---

Eshitish va intellekti normada bo‘lgan bolalarda nutqning to‘liq rivojlanmaganligi deganda nutq 
anomaliyasining shunday formasi tushuniladiki, bunda nutq barcha komponentlarining shakllanishi 
(nutqning fonetik-fonematik, leksik va grammatik tomoni) buzilgan bo‘ladi. 
Nutqning to‘liq rivojlanmaganligini R.Ye.Levina (1961) uch daraja bilan belgilaydi: nutqiy aloqa 
vositalarining umuman yo‘q bo‘lishidan to fonetik-fonematik va leksik-grammatik jihatdan 
rivojlanmaganlik elimentlariga ega bo‘lgan mukammal nutq buzilishigacha.