|
Javdar uni. Javdar unining jaydari, kobiri shilingan va elangan sortlari chiqariladi. Jaydari un olish uchun javdar doni jaydar mashinasidan utkazilib, begona aralashmalardan, soqol va murtagidan tozalanadi, keyin tortiladi. Dagal tortilgan, kul rang — oq rangli va anchagina kepakli un xosil bo‘ladi. Jaydari unning kul mikdori 2% bo‘ladi.
Qobigi shilingan un, jaydari undan farqli ularo (dom pust shilish mashinasidan utkaziladi), kepak va murtagi ikki baravar kam bo‘ladi, chunki tortish vaktida u butun don og‘ir-ligining 9% i mikdorida elanadi. Un nisbatan mayda va bir tekis och kul rang zarrachalardan iborat bo‘ladi. Kul’mikdori 1,5% dan ortmaydi.
Elangan un — bu mayin tortilgan va elangan kud rangsimon oq, rangli un bo‘lib, u asosan, donning uzak qismvdan olinadi. Elangan unda kepak 1,2% dan oshmaydi, kuli ko‘pi’bilan 0,75% bo‘ladi.
Bugdoy uni. Un tortish sanoati qo‘yidagi sortlardagi bugdoy uni tayyorlaydi: krupchatka, a’lo sortli un, 1-, 2-sortlar va jaydari un.
Krupchatka. Kattiq va yumshoq burdoylar aralashmasidan tayyorlanadi. Bu un bir tekis mayda zarralardan iborat bo‘lib, hamir korilganda yaxshi ko‘pchiydi, unda ko‘pi bilan 0,6% kul va yopishkoqligi kamida 30%, rangi kremsimon oq, bo‘lib, kepa-gi bo‘lmaydi deyish mumkin.
Oliy sort un juda mayin tortilgan, deyarli kobik aralashmagan oppoq yoki xiyol sarrish rangli undir. Bunda ko‘pi bilan. 0,55% kul va kamida 28% ho‘l yelim bo‘ladi.
/- sort un yumshoq va kattiq burdoyni mayin tortib olinadi. Tortilganda donning uzak qismida 2—3% kepagi koladi. 1-sort unda 0,75% kul va yopishkoqligi 30% dan kam bo‘lmaydi..
2- sort un ham yumshoq va kattiq burdoyning aralashmasidan, ammo yirikroq qilib tortiladi, uning rangi sarkish-kul rang, oq tovlanadi; 10—12% gacha kepak, 1,4% gacha kul va yopishkoqligi kamida 25% bo‘ladi.
Jaydari un aralashmalardan tozalangan burdoy donini da-ral tortib olinadi, kepagi elanmaydi. Bu sort unda 20% gacha maydalangan kepak, 1,9% gacha kul, yopishkotsligi esa, kamida 20% bo‘ladi.
Unning sifati qo‘yidagi ko‘rsatkichlariga: rangi, ta’mi, xi-di, yirik-mayda tortilganligi, namligi, kulliligi, yopishkoqligi, kislotaliligiga qarab belgilanadi.
Uning rangi asosiy organoleptik ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib, unga qarab unning sorti aniqlanadi. Rangi donning sifati, toza-iflosligi, namligi, kepakning mikdori, mayin tor-tilganlik (zararlarning ulchami) va boshqa sabablarga borlik. Masalan, burdoyning shishasimon sortidan mayin burdoyga qaraganda ancha sarrimtir och rangli un olinadi; serkepak un xiraroq bo‘ladi, mayin tortilgan un xar doim dagal tortilgan undan ko‘ra oq bo‘ladi va xoqazo. Yukori sortli un sarrimtir tinik oq rangli, past sortlari esa kul rang bo‘ladi.
Yaxshi sifatli un asta chaynalsa, ta’mi shirinroq bo‘ladi. Noqulay sharoitda uzoq saqlangan unning ta’mi yomonlashadi: kislotalilygi ortadi, achimsik, dimikish va boshqa yokimsiz ta’mlar paydo bo‘ladi.
Unga xos hid sal kelib turishi lozim. Achimsik bursi-gan va boshka yot hidlar unning sifatsizligidan dalolat beradi.
Tortish usuliga qarab, un a’lo darajada tortilgan, mayin va daral tortilgan bo‘lishi mumkin. Unning eng yaxshi sortlari mayin tortilgan unlardir, chunki juda mayda va bir xil ul-chamdagi zarralar bir vaktda va ko‘proq ko‘pchiydi, natijada yaxshi sifatli hamir xosil bo‘ladi. Krupchatka bundan mustas-nodir, bu xil unning zarrachalari yirik, biroq bir tekis bo‘ladi va yaxshi ko‘pchiydi.
Unning kulliligi sortini aniqlashning asosiy ko‘rsatkichlaridan biridir; u ko‘p jihatdan kepak mikdoriga borlik, chunki kepak va don murtagida serun yadroga Qaraganda mineral modda ko‘p bo‘ladi. Unda kepak kanchalik ko‘p bo‘lsa, u shunchalik serkul, tovarlik sorti shunchalik past bo‘ladi.
Burdoy unining sifati uning yopishkoqlik darajasi va sifatiga borlik. Hamir kancha yopishkoq bo‘lsa, non shuncha ko‘pchib, govak-govak bo‘lib chikadi. Yepishkoqligi 28—30% dan ortik bo‘lgan burdoy uni yaxshi xisoblanadi.
Un quruq, urtacha quruq, nam va ho‘l turlarga bo‘linadi. Ko‘rik unning namligi 14% dan oshmaydi. U uzoq saqlanadi va nonbop xisoblanadi. Urtacha quruq unda 14,5% dan 15,5% gacha nam bo‘lib, 0 dan 8°S gacha temperaturada yaxshi saqlanadi. 15,5 dan 17% gacha nami bo‘lgan un nam, 17% dan ortik nami bo‘lgan un esa ho‘l un xisoblanadi.
Nam va ho‘l un yaxshi saqlanmaydi, tez yopishib koladi, kizib dimikadi, mororlaydi va ishdan chikadi.
Chaynab ko‘rilganda richirlagan (kumli), ombor zararkunan-dalari tekkan, mororlagan, achimsik, yot narsalar aralashgan unlar savdoga chiqarilmaydi.
Barcha sortdagi unlar yangi yoki avval ishlatilgan, ammo to-za, pishik, ombor zararkunandalari tegmagan qoplarga joylanadi. Un kamida III kategoriyadagi va sigshimi 70—80 kg lik qoplarga solinishi lozim.
Un toza, quruq, yorur, yaxshi shamollatiladigan omborlarda saqlanadi.
Unli qoplar tovar qo‘ygichlarda saqlanishi lozim. Shtabel (tax) larning balandligi, yil fasliga qarab, 8—14 kopdan oshmasligi kerak. Shtabellar orasi bilan tashki devorlar ora-sidagi masofa kamida 0,75 m keladigan qilib joylashtirila-Di, shtabellar orasidagi yul esa kamida 0,5 m bo‘lishi lozim.
Un 0 dan 10°S xaroratda ham, minus xaroratda ham saqlanishi mumkin.
Un uzoq saqlanadigan binodagi havoning nisbiy namligi 50—60%, kiska muddat saqlansa, 65—75 % bo‘lishi lozim.
Un uchun tabiiy kamayish rayonning dayerda joylashganligi va yil fasliga qarab 0,25—0,30% ni tashkil etadi,
Do'stlaringiz bilan baham: |
