O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

M₀ — naqd pullar;

Mj — M₀ va schotlardagi pul qoldig‘i, budjet mablag‘lari, ja- moa va boshqa tashkilot mablag‘lari;

M₂ — M_} va tijorat banklaridagi muddatli depozitlar;

M₃ — M₂ + sertifikatlar + maqsadli zayom obligatsiyalari + davlat zayom obligatsiyalari + xazina majburiyatlari.

Pul agregatlari va M₂ning bir-biridan farqi M₂ning o‘z

tarkibiga yaqin orada pulga aylanishi mumkin bo‘lgan «kvazi» — qariyb pullarni olishidadir.

Pul massasining turli ko‘rsatkichlarini ishlatish pul muoma- lasi holatini tahlil qilishga har xil tomonlardan yondashishga imkon beradi. Mamlakat miqyosida pul massasi hajmining o‘zgarishi muomaladagi pul massasining o‘zgarishi natijasi va pulning ay­lanishi tezlashganligining natijasi bo‘lishi mumkin.

Pulning aylanish tezligi — pul muomala vositasi va to‘lov vositasi sifatida amal qilgandagi uning harakat ko‘rsatkichi. Uning miqdorini hisoblash qiyin, shuning uchun uni hisob-kitob qilishda bilvosita ma’lumotlardan foydalaniladi.

Sanoati rivojlangan mamlakatlarda, asosan, pul aylanish tezligi o‘sishining ikki ko‘rsatkichi hisoblanadi:

• 
  daromadlar aylanmasi pulning muomalada bo‘lish tezligi ko‘rsatkichi. Bu ko‘rsatkich yalpi milliy mahsulot (YMM) yoki milliy daromadning pul massasiga, aniqrog‘i M₂ yoki M₂ pul ag-
  

regatiga nisbati bilan aniqlanadi. Bu ko‘rsatkich pul muomalasi va iqtisodiy rivojlanish jarayoni orasidagi o‘zaro aloqadorlikni ko‘rsatadi;

• 
  to‘lov aylanmasida pulning aylanuvchanlik ko‘rsatkichi. Bu ko‘rsatkich joriy bank schotlari bo‘yicha o‘tkazilgan mablag‘lar yig‘indisining pul massasi o‘rtacha qiymatiga nisbati sifatida aniqlanadi.
  

Pul aylanish tezligining o‘zgarishi umumiqtisodiy (iqtiso- diyotning davriy rivojlanishi, iqtisodiy o‘sish, narxlar sur’atlari) ham to‘la monetar (to‘lov aylanmasi tarkibi, kredit operatsiyalari va o‘zaro hisob-kitoblarning rivojlanishi, pul bozorida foiz stavkalarning darajasi va h.k.lar) omillarga bog‘liq. Pul aylanishining tezlashuviga metall pullarning kredit pullar bilan almashtirilishi, o‘zaro hisob-kitoblar tizimining rivojlanishi, banklar ishiga EHMning kiritilishi, pulli hisob-kitoblarda elektron vositalarning ishlatilishi yordam beradi.



NAZORAT SAVOLLARI
Pul qadrsizlangan hollarda iste’molchilar pullarining to‘lov qobiliyatini saqlab qolish uchun ko‘proq tovarlar xarid qilishadi. Bu esa pul aylanishini tezlashtiradi. Boshqa ko‘rsatkichlar o‘zgarmas bo‘lganida, pul aylanishining tezlashishi pul massasi oshishini bildiradi.

1. 
   Pul nazariyasi to‘g‘risida umumiy tushuncha