O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

Mj agregati — muomaladagi naqd pullar (banknotalar, tan- galar) va joriy bank schotlaridagi mablag‘larni o‘z ichiga oladi;

M₂ agregati — M₃ agregati va tijorat banklaridagi muddatli va jamg‘arma qo‘yilmalaridan (to‘rt yilgacha) tarkib topgan;

M₃ agregati — o‘z ichiga M₂ agregati va ixtisoslashgan kredit

muassasalaridagi jamg‘arma qo‘yilmalarini kiritgan;

M₄ agregati — M₃ agregati hamda yillik tijoriy banklarining depozitli sertifikatlaridan iborat.

AQSHda pul massasini aniqlash uchun 4 ta pul agregati, Yaponiya va Germaniyada — uchta, Angliya va Fransiyada ikkita pul agregatidan foydalaniladi. Pul massasi tarkibi va dinamikasini tahlil qilish Markaziy bank tomonidan to‘g‘ri pul-kredit siyosati olib borishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Rossiya Federatsiyasida muomaladagi jami pul massasi hisob- kitobi uchun quyidagi pul agregatlari qo‘llaniladi:

M₀ agregati — naqd pullar;

Mj agregati — M₀ agregati va hisob-kitob, joriy va boshqa

schotlar (maxsus schotlar, kapital qo‘yilmalar schotlari, akkreditiv va chek schotlari, mahalliy budjet schotlari, kasaba uyushmalari, jamoat va boshqa tashkilotlarning schotlari, davlat sug‘urta mab- lag‘lari, uzoq muddatga kreditlash fondi)dagi mablag‘lar tijorat banklariga qo‘yilmalar va jamg‘arma banklaridagi talab qilib oli- nadigan depozitlarning yig‘indisiga teng;

M₂ agregati — M₁ agregati va tijorat banklaridagi muddatli qo‘- yilmalardan iborat;

M₃ agregati — M₂ agregati hamda depozit sertifikatlar va davlat zayom obligatsiyalari yig‘indisidan iborat.

Pul massasi tarkibini uning harakatiga qarab ikkiga bo‘lish mumkin, ya’ni pul massasining aktiv qismi, bu — pul mablag‘- larining xo‘jalik faoliyatidagi turli xil shakldagi hisob-kitoblarni olib borish bilan bog‘liq qismi va ikkinchisi passiv qism — jamg‘armadagi pullar va hisobraqamlardagi qoldiqlar hisoblanadi.

Pul massasi naqd pullardan tashqari muddatli schotdagi mab- lag‘ va jamg‘armalarni, depozit sertifikatlari, investitsion fondlar- ning aksiyalarini o‘z ichiga oladi. Pul massasining yuqoridagi ele- mentlari «kvazi» — qariyb pullar, deb ham yuritiladi. Kvazi pullar likvid aktivlar bo‘lib, ular tez orada pulga aylanishi mumkin.

O‘zbekistonda pul massasi quyidagi tarkibiy qismlardan iborat: