O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkеnt davlat pеdagogika univеrsitеti



Download 0,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet41/55
Sana29.04.2020
Hajmi0,86 Mb.
#48185
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   55
Bog'liq
boshlangich sinf matematika darslarida orta osiyolik olimlar ijodidan foydalanish metodikasi

UMAR XAYYОM 
XI  asrda  yashagan  O‘rta  Osiyo  xalqlarining  klassik  shoiri  buyuk 
entsiklopediyachi  Abu  Fatx  Umar  ibn  Ibroxim  Hayyom  1048  yilda  Xurosonning 
Nishopur  shahrida  tugiladi.  Umar  Hayyom  O‘rta  Osiyo  va  Eronning  Samarqand, 
Buxoro,  Isfaxon,  Nishopur  shaxarlarida  yashaydi.  Hayyom  sulton  saroyida 
maslaxatchi va tabiblik qilishdan tashqari munajjim ham bo‘lgan. 
Hayyom  tabiyot  fanlariga  ham  qiziqadi,  u  "Tarkibida  tilla  va  kumush 
bo‘lgan  jismda  tilla  va  kumushni  aniqlash"  nomli  risola  yozadi.  Hayyomning 
matematika  va  astronomiyaga  doir  ishlari  xaqidagi  Yevropa  olimlarining  asarlari 
uning Yevropaga faqat shoirgina emas, balki iste‘dodli olim sifatida ham tanitadi. 
Tenglama va tenglamalar sistemasini yechish masalasi uzoq o‘tmish tarixga 
ega.  Qadimgi  Misr,  Bobil,  Yunon,  Xitoy  va  Hindistonda  ham  shu  masala  bilan 
shug‘ullanganlar. 
Muhammad  Xorazmiydan  keyingi  davrda  sharq  matematiklari  algebra  va 
geometriyaning  ayrim  soxalarini  juda  tez  rivojlantiradilar.  Ular  astronomiya  va 
geometriyaga  oid  masalalarni  xal  qilish  kubik  tenglamalarni  yechimga 
keltirilishini bildilar. Kubik tenglamani yechis masalasini Umar Hayyom o‘zining 
1069-1071 yillarda yozgan "Al-jabr va al-mukobila masalalarining isborti xaqida" 
nomli  asarida  birinchi  bo‘lib  xal  qiladi.  Kvadrat  va  kubik  tenglamalarini  24  xil 
kanonik ko‘rinishdagi tasnifini beradi.    
Hayyomning  bu  ijodi  O‘rta  Osiyo  va  umuman  sharq  matematiklarining 
o‘sha  davrgacha  algebra  soxasida  erishgan  yutuqlarining  chuqqisidir.  Sonlardan 
istalgan  natural  ko‘rsatgichli  ildiz  chiqarish  xaqida  "Xisobdagi  mushkullik"  / 
"Mushg‘ulot  al-xisob"  asar  yozganligini  ko‘rsatadi.  Afsuski  bu  asar  xozirgacha 


 
117 
topilmagan. 
Umar  Hayyom  umrining  20-25  yilini  qashshoqlik  va  og‘ir  sharoitda 
o‘tkazadi. 
U 1123 yilda Nishopurda vafot etadi. 
Umar  Hayyom  ko‘p  ishlarni  amalga  oshirgan  bo‘lsalarda  lekin  men  xali 
xech narsa yarata olmadim deb ta‘kidlaydi o‘z ruboiylarida. 
  
Dilim ilmlardan maxrum bo‘lmabdi 
  
Bir sir qolmaydiki, mavhum bo‘lmabdi 
  
Tunu- kun o‘yladim yetmish ikki yil, 
  
Oxiri angladim, hech narsa ma‘lum bo‘lmabdi. 
 

Download 0,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   55




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish