O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkеnt davlat pеdagogika univеrsitеti

IBN SINO ASARLARIDA MATEMATIKA FANIGA  
 DOIR MASALALAR 
Eniklopediyachi  olim  Ibn  Sinoning  ko‘p  asarlarida,  shu  jumladan  "Ash-
shifo"  va  "Donishnoma"  asarlarida  fizika  va  matematika  fanlariga  bag‘ishlangan 
maxsus bo‘limlar bor. Bu bo‘limlarda fizika, geometriya, astronomiya, arifmetika 
va musiqa nazariyasiga doir masalalar bayon etilgan.  
Mashhur  olim  Ibn  Sino  o‘zining  ilg‘or  va  yuksak  g‘oyalarini  ommaga 
yetkazib,  xalq  uchun  mumkin  qadar  ko‘proq  asarlar  yaratish,  o‘z  asarlari  orqali 
yosh  avlodga  fan  asoslarini  o‘rgatish  va  o‘qitishni  asosiy  maqsad  qilib  oldi. 
Shuning  uchun  ham  olimning  "Ash-shifo"  va  "Donishnoma"  asarlarida 
"kvadrivium"  matematikaga  doir  bo‘limlarga  katta  ahamiyat  berilgan  va  bu 
bo‘limlar, o‘quvchilarga tushunarli bo‘lish uchun, sodda tilda bayon etilgan. 
"Ash-shifo" 
asarida 
"kvadrivium" 
matematikaga  doir  bo‘limlar: 
Qisqartirilgan Yevklid" , "Qisqartirilgan "Almagest", "Sonlar fani", " Musiqa fani" 
deb  atalgan.  Masalan,  "Sonlar  fani"  bo‘limida  9  soni  yordamida  sonlarning 
kvadratga  va  kubga  ko‘tarish  amallarining  to‘g‘rililigini  tekshirish  haqida 
qo‘yidagicha qoidalar berilgan: 

---

 
116 
Ibn  Sino  tomonidan  berilgan  bu  qoidalar  shuni  ko‘rsatadiki,  arifmetik 
amallarni,  sonlarni  kvadratga  va  kubga  ko‘tarishning  to‘g‘riligini  9  soni  bilan 
tekshirish  (  mezon  olish)  O‘rta  Osiyo  matematiklariga  ma‘lum  bo‘lgan. 
Keyinchalik  bu  qoidalar  O‘rta  Osiyo  matematiklari  asarlari  orqali  g‘arb 
mamlakatalariga tarqaladi.