O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkеnt davlat pеdagogika univеrsitеti

                     Pozitsion tizim. 
O‘quvchilar  arifmetikani  o‘rganib  borgan  davom  ettirgan  sari  ular  uchun 
pozitsion tizim tushunchasini bilib olishning ahamiyati beqiyos ortib boradi. 
 Matematikani o‘rganishda burilish davri bo‘lgan bu davrni to‘g‘ri baholash 
uchun  avvalo  o‘qituvchining  o‘zi-o‘ziga  hisob  berishi  kerakki,  bu  o‘rinda  gap 
sonlarni  nafaqat  to‘g‘ri  yoza  bilishda,  shu  bilan  birga  amallarni  yozma  ravishda 
bajarish  asoslari  hamda  o‘nlik  birliklarni  nomerlay  bilishda  hamdir.  Oliy 
darajadagi  birlik  past  darajadagi  10  ta  birlikga  ega  ekanligini  bilish  mutloqo 
yetarli emas ( bu xaqda bolalar birinchi sinfdanoq qisman ma‘lumot oladilar), ular 
ayni  paytda  faqat  pozitsion  tizimgina  o‘nlik  tizimidan  to‘liq  foydalanish 
mumkinligini  aniq  tasavvur  qila  bilishlari  kerak.  Odatda,  bu  ikki  pozitsion  va 
o‘nlik  tizim  bizning  ongimizda  shu  qadar  uzviy  bog‘lanib  qolganki,  bularning 
farqini ajratish uchun fikrlashga tug‘ri keladi. 
 Og‘zaki  nomerlashda  sonlarning  talaffuz  etilishiga  alohida  e‘tibor  berilishi 
kerak.  Chunonchi,  o‘n  ikki  o‘n  ikkinchi,  yigirma  yigirmanchi,  o‘ttiz  o‘ttizinchi, 
ellik elliginchi. 
 Sonlarni yozuvda ifodalash asta-sekin kirishamiz. Bolalar o‘rganib olishlari 
lozim bo‘lgan narsaga emas, balki qanday xulosaga kelish lozim bo‘lgan narsaga 

---

 
140 
to‘xtalamiz. Ular raqam bilan ifodalangan sonning qiymati shu raqam turgan joyga 
bog‘liqligini  tushunishlari  kerak.  Bu  dalilni  aniq-ravshan  tushunib  olish  uchun 
raqam bilan son o‘rtasidagi farqni aniq-ravshan bilib olish kerak.